Στα Καλάβρυτα βρίσκεται ένα από τα πιο εμβληματικά μνημεία της Ελλάδας για την Επανάσταση του 1821-Χρειάστηκαν 75 χρόνια για να ολοκληρωθεί
Της Βίκυς Καλοφωτιά
Κάθε χρόνο οι εκδηλώσεις εορτασμού της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου που διοργανώνει ο Δήμος Καλαβρύτων ‒και περιλαμβάνουν την τέλεση τρισάγιου, την κατάθεση στεφάνων, την τήρηση ενός λεπτού σιγής στη μνήμη των ένδοξων ηρώων και την ανάκρουση εθνικού ύμνου‒ αρχίζουν από τον δεσπόζοντα λόφο που βρίσκεται στα βόρεια της μονής της Αγίας Λαύρας. Εκεί όπου υψώνεται το μεγαλύτερο σε έκταση και λαμπρότερο μνημείο του έθνους, το Ηρώο των Αγωνιστών της Επανάστασης του 1821, που θυσιάστηκαν για την ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους από τον τουρκικό ζυγό.
Κανείς δεν μένει ασυγκίνητος μπροστά στο θέαμα που αντικρίζει όταν φτάνει στα ιερά αυτά χώματα, των ποτισμένων με αίμα από τους ήρωες που έδωσαν τη ζωή τους για να κερδίσουν για τις επόμενες γενιές των Ελλήνων το μέγιστο αγαθό της ελευθερίας. Το Ηρώο στα Καλάβρυτα είναι μια σύνθεση τριών ανδριάντων που παριστάνουν τη συμμετοχή του κλήρου και των αγωνιστών στην Επανάσταση του 1821 και την ελευθερία του ελληνικού έθνους από τον Τούρκο κατακτητή.
Οι προσπάθειες για την ανέγερση του μνημείου είχαν ξεκινήσει από τον Σύλλογο Καλαβρυτινών στα τέλη του 19ου αιώνα, τελικά όμως η κατασκευή του άρχισε το 1932, ενώ τα αποκαλυπτήρια στη σημερινή του μορφή πραγματοποιήθηκαν, ύστερα από πολλές περιόδους παύσης, στις 25 Μαρτίου 1971, κατά τον εορτασμό των 150 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης αλλά και την επέτειο της χιλιετίας της μονής Αγίας Λαύρας.
Το 1904 και το 1908 η πολιτεία σχημάτισε δύο διαδοχικές Ερανικές Επιτροπές, με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για την ανέγερση του εμβληματικού αυτού μνημείου. Το 1911 κλήθηκε από το Παρίσι ο γλύπτης Κ.Θ. Δημητριάδης για να επιλέξει την τοποθεσία όπου θα ανεγερθεί το μνημείο και μαζί με τον συνεργάτη του Αν. Μεταξά υπέβαλαν τις πρώτες προτάσεις τον Ιανουάριο του 1912. Τον Μάρτιο του 1927, όταν πλέον είχε συγκεντρωθεί το ποσό των 100.000 δρχ., αποφασίστηκε να ξανακληθεί ο Κ. Δημητριάδης και να αρχίσει τις προκαταρκτικές εργασίες, όπως αναφέρει το kalavryta.gr.
Η οριστική ανάθεση του έργου στον γλύπτη έγινε τον Οκτώβριο του 1928 και το πρόπλασμα, σε κλίμακα ¼, παραδόθηκε τον Απρίλιο του 1930. Στις 24 Ιουλίου 1932 κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος του ηρώου και αναμενόταν ότι μέχρι το επόμενο καλοκαίρι η δαπάνη του έργου θα έφτανε τα 7 εκατομμύρια δρχ., γεγονός που απαγορεύτηκε από την Ερανική Επιτροπή.
Το 1938 ανατέθηκε στον Κ. Δοξιάδη η μελέτη και η εκτέλεση των λοιπών αρχιτεκτονικών έργων, όπως του σταθμού, των προπυλαίων και της κύριας κλίμακας πρόσβασης. Παρά τις μεγάλες πιέσεις που άσκησε η Επιτροπή στον Κ. Δοξιάδη, δεν κατόρθωσε να παραδώσει ποτέ τα γλυπτά του Ηρώου, καθώς η έναρξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και ο θάνατος του καλλιτέχνη, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, το άφησαν ημιτελές.
Η Επιτροπή ανασυγκροτήθηκε το 1966, και τις οικοδομικές εργασίες ανέλαβε ο εργολάβος Κ. Πανυπέρης. Μετά το πέρας αυτών, και ενώ το ημερολόγιο έδειχνε 25 Μαρτίου 1971, κατά τον εορτασμό των 150 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης και της χιλιετίας της Αγίας Λαύρας έγιναν τα αποκαλυπτήρια του Ηρώου, το οποίο χρειάστηκε περίπου 75 χρόνια για να παραδοθεί στο έθνος.
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Χρήστος Φωτεινόπουλος σε δημοσίευμα της ιστοσελίδας kalavrytanews:
«Μέχρι το 1911 η Επιτροπή είχε συγκεντρώσει 25.000 δραχμές. Με τη συνέχιση, δε, των εράνων και με σχετική κρατική επιχορήγηση η Επιτροπή υπολόγιζε ότι μέχρι το 1921, που θα εορταζόταν η εκατονταετηρίδα της εθνεγερσίας, το Ηρώο θα είχε ανεγερθεί. Έτσι λοιπόν το 1912 η Επιτροπή ανέθεσε στον γλύπτη Κ. Δημητριάδη να μελετήσει τη μορφή του μνημείου και να υποδείξει τον κατάλληλο χώρο στον οποίο έπρεπε να στηθεί.
Στις 24 Ιουλίου 1932 κατετέθη ο θεμέλιος λίθος του Ηρώου από τον Μακαριότατο Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο, πρόεδρο της Επιτροπής του Ηρώου. Πλήθος κόσμου μέσα σε πνεύμα εθνικής υπερηφάνειας και συγκίνησης έτρεξε να παρακολουθήσει τις εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα τόσο στην Αγία Λαύρα όσο και στον χώρο του Ηρώου.
Το έτος 1934, πρωτοστατούντος του υπουργού Παιδείας Ι. Μακρόπουλου, συστήθηκε μεγάλη Επιτροπή εκ του ναυάρχου Κουντουριώτου, επίτιμου προέδρου, του Αρχιεπισκόπου ως προέδρου, του Μακρόπουλου ως αντιπροέδρου, της Επιτροπής Ηρώου, των απογόνων των αρχηγών της Επαναστάσεως του 1821 και πλείστων άλλων διαπρεπών μελών της αθηναϊκής κοινωνίας, με εθνικό στόχο τη διοργάνωση πανελλήνιων εράνων για τη συγκέντρωση χρημάτων προς ανέγερση του Ηρώου. Η επιτροπή απηύθυνε έκκληση στους απανταχού Έλληνες στις 24 Μαρτίου 1934 για να συνεισφέρουν τον οβολό τους υπέρ του Ηρώου. Κρατικά αεροπλάνα κατά την ημέρα εκείνη έρριπταν χιλιάδες εκκλήσεις προς τον λαό των Αθηνών.
Μέχρι το 1938 οι εργασίες πάνω σε αρχιτεκτονικά σχέδια των Κ. Δημητριάδη - Αν. Μεταξά είχαν προχωρήσει με ικανοποιητικό ρυθμό και κατασκευάστηκε το αρχιτεκτονικό τμήμα, δηλαδή στήλη ύψους 14 μέτρων από έγχρωμο ειδικό πωρόλιθο, και η πλατεία 2.500 τ.μ. με τις κλίμακες και τα στηθαία χωρίς την πλακόστρωση. Στη βόρεια πλευρά της στήλης φιλοτεχνήθηκε διακοσμητικό ανάγλυφο, το οποίο παριστάνει το ιερό λάβαρο της εθνεγερσίας, και στο επάνω μέρος της νότιας πλευράς ανάγλυφο το οποίο παριστάνει τον Απόλλωνα με άρμα τέθριππο στα νέφη να επαναφέρει το φως του πολιτισμού και της ελευθερίας στην Ελλάδα.
Στην κορυφή της στήλης προβλεπόταν να στηθεί άγαλμα γυναίκας, ύψους 3 μέτρων, σύμβολο της Ελευθερίας. Στη βάση της στήλης προβλεπόταν από τη μια μεριά άγαλμα κληρικού καθισμένου και από την άλλη άγαλμα αρματολού, επίσης καθισμένου. Μεταξύ, δε, των αγαλμάτων αυτών προβλεπόταν να ενταχθεί χάλκινη αναπαράσταση της ορκωμοσίας των αγωνιστών από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό.
Στα χρόνια που ακολούθησαν η υπόθεση της ανέγερσης του Ηρώου “βάλτωσε”. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, η Κατοχή, ο θάνατος του γλύπτη Κ. Δημητριάδη και εν συνεχεία ο εμφύλιος πόλεμος ματαίωσαν για τριάντα ολόκληρα χρόνια την ολοκλήρωση του μνημείου».
Όπως κάθε σημαντικό έργο περνά μέσα από πολλούς σκοπέλους μέχρι να λάβει «σάρκα και οστά», έτσι και στην περίπτωση του συγκεκριμένου Ηρώου υπήρξαν αρκετοί, που όμως δεν στάθηκαν ικανοί να εμποδίσουν την τελική ανέγερσή του.
- Πριν χτιστεί το Ηρώο, κατασκευάστηκε ένα ομοίωμά του από ξύλα και πανί, ώστε να κριθεί με πραγματικές συνθήκες η εμφάνισή του και η αντοχή του και να μη γίνουν οι οριστικές κατασκευές, οι οποίες πιθανόν να μην ήταν οι πρέπουσες, οπότε θα έπρεπε να γίνουν αλλαγές και θα πήγαιναν οι δαπάνες χαμένες.
- Μια ξαφνική θεομηνία που ενέσκηψε στην περιοχή κατέρριψε τις σκαλωσιές της στήλης του Ηρώου, με αποτέλεσμα να τραυματιστεί σοβαρά ο εργολάβος.
- Λόγω απεργιών στην Ιταλία τα αγάλματα δεν χυτεύτηκαν στη Φλωρεντία, όπως είχε συμφωνηθεί, αλλά σε εγχώριο χυτήριο.
- Από τις εκρήξεις δυναμίτιδας κατά τη διάνοιξη του παρακαμπτήριου δρόμου έσπασαν οι πλάκες και τα μάρμαρα της πλατείας.
- Δύο μέρες πριν από τον εορτασμό ο επιβλέπων τα έργα αρχιτέκτονας, θέλοντας να προστατεύσει τη μαρμάρινη στήλη από τη φθορά που θα μπορούσε να προκαλέσει μια απότομη αλλαγή του καιρού, περιέλουσε αυτή με ένα λευκό προστατευτικό υγρό, το οποίο επέφερε το μαύρισμα των μαρμάρων. Έτσι πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια με τα μάρμαρα μαύρα. Αργότερα παρέστη ανάγκη μηχανικού αποχρωματισμού.
- Η σημερινή θέση των αγαλμάτων αποτελεί μια συμβιβαστική λύση, στην οποία κατέληξε η Επιτροπή υπερβαίνοντας έτσι τις διιστάμενες γνώμες που είχαν εκδηλωθεί και υποστήριζαν, η μεν να εφαρμοστεί το σχέδιο Δημητριάδη, που προέβλεπε το άγαλμα της Ελευθερίας να τοποθετηθεί στην κορυφή της 14 μ. στήλης και τα αγάλματα του κληρικού και του αγωνιστή καθήμενα στη βάση της στήλης, η δε ότι και τα τρία αγάλματα έπρεπε να τοποθετηθούν όχι επί της στήλης, αλλά στο επάνω διάζωμα του Ηρώου, ως «μολυβένια στρατιωτάκια». Ωστόσο, ο γλύπτης Τόμπρος ήταν αυτός που τελικά αποφάσισε να αποδεχτεί τη μέση λύση.
Χωρίς δεύτερη σκέψη πρόκειται για ένα μνημείο ανυπολόγιστης ιστορικής και συναισθηματικής αξίας. Μια περίτρανη υπενθύμιση του τι σημαίνει να αγωνίζεσαι για την ελευθερία γνωρίζοντας ότι το επόμενο λεπτό ίσως και να χρειαστεί να δώσεις για την κατάκτησή της τη ζωή σου κι όμως εσύ να συνεχίζεις. Ένα μνημείο με τόση αξία για έναν ολόκληρο λαό, που δεν έπαψε ποτέ να αγωνίζεται με τον τρόπο του και με το πλήρωμα του χρόνου να αντιδρά ενάντια σε κάθε μορφή δουλείας.
Κι όμως, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτοί που γνωρίζουν την ύπαρξη αυτού του μνημείου σήμερα είναι μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού, αφού στερείται της στοιχειώδους έστω προβολής από την ίδια τη χώρα που τιμά η ανέγερσή του. Γιατί;
