Ταφικό μνημείο πάνω στο νοτιότερο ακρωτήρι του νησιού

Kυκλοτερές ταφικό μνημείο στις Κολόνες Σαλαμίνας: Ορατό από τη θάλασσα κατά την αρχαιότητα, οικοδομημένο με την «υπερβολή» του 4ου αι. π.Χ. αλλά και με επιμέλεια, το ταφικό μνημείο έζησε την ακμή και την παρακμή. 

Το μνημείο είχε καταρρεύσει κατά το μεγαλύτερο τμήμα του λόγω, κυρίως φυσικών αιτίων (βλάστηση, καιρικά φαινόμενα, σεισμική δραστηριότητα κ.ά.). Την αναστήλωση ανέλαβε ο πολιτικός μηχανικός Κ. Μαμαλούγλας, η μελέτη του οποίου εγκρίθηκε μετ' επαίνων και το έργο εντάχθηκε το 2012 στο "ΕΣΠΑ 2007-2013" από το υπουργείο Πολιτισμού. Κατά τη διάρκεια της αναστήλωσης και των εργασιών τεκμηρίωσης, ταυτίστηκε σχεδόν το σύνολο των πεσμένων λίθων και έτσι υλοποιήθηκε από τον μηχανικό Κ. Ζάμπα συμπληρωματική μελέτη εκτεταμένης αναστήλωσης με την επανατοποθέτηση 99 αρχαίων και 22 νέων λίθων, στο πλαίσιο πάντα του αρχικού προϋπολογισμού των 270.000 €. Ουσιαστικά τριπλασιάστηκε το προς υλοποίηση αντικείμενο. Οι εργασίες ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 2013 και ολοκληρώθηκαν τον Δεκέμβριο του 2015.

Την ανασκαφή έκανε στα τέλη της δεκαετίας του '90 η Ιφιγένεια Δεκουλάκου. Πρόκειται για έναν μνημειακής κατασκευής κυκλικό ταφικό περίβολο που περιέκλειε τουλάχιστον τέσσερις ταφές προσώπων της ίδιας οικογένειας. Η κατασκευή του τοποθετείται στο δεύτερο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ., εποχή κατά την οποία μια τάση υπερβολής χαρακτηρίζει τη «σήμανση» των τάφων σε ολόκληρη την Αττική.

Ο περίβολος, συνολικού ύψους 3,50μ. και διαμέτρου 10,70μ., έχει κατασκευαστεί από 6 σειρές ογκόλιθων από τοπικό ασβεστόλιθο. Και από τις έξι σειρές δόμων αποκαλύφθηκαν κατάλοιπα, επομένως η αναστήλωση έφτασε στο αρχικό τους ύψος. Στο εσωτερικό του περιβόλου, εκτός από τις ταφές, σώζεται και τμήμα κτιστής τετράγωνης κατασκευής. Κατά τη διάρκεια των αναστηλωτικών εργασιών, όπως σημειώνει η αρχαιολόγος Αν. Καπετανοπούλου, ήρθαν στο φως στοιχεία από τα οποία προκύπτει ότι πρόκειται για βάθρο ανάλογων διαστάσεων του περιβόλου. Επάνω του είχε στηθεί ως επιτύμβιο «σήμα» γλυπτική σύνθεση πιθανώς μιας μαρμάρινης ληκύθου και μιας μαρμάρινης επιτύμβιας στήλης με επιγραφή.

Στο χώρο μπροστά από την είσοδο είχε διανοιχθεί το όρυγμα με τις ταφές, οι οποίες καλύπτονταν από χαμηλό τύμβο από χώμα και τελική επίστρωση από κονίαμα. Μέσα στο όρυγμα εντοπίστηκαν δυο μαρμάρινες σαρκοφάγοι, δυστυχώς συλημένες, μία πωρολιθική και μία ταφική πυρά.

Παλιότερα οι Κουλουριώτες θεωρούσαν ότι είναι ναός του Αίαντα, όμως τελικά αποκαλύφθηκε ότι πρόκειται για ταφικό μνημείο (4ος αι. π.Χ.) μιας εύπορης οικογένειας με κυκλικό σχήμα και τέσσερις ταφές.

Σύμφωνα με τις υποθέσεις των αρχαιολόγων ο κτήτορας του μνημείου ήταν είτε κάποιος μεγαλοϊδιοκτήτης γης και γειτονικής αγροτικής εγκατάστασης, είτε κάποιος εύπορος κάτοικος της πόλης της Σαλαμίνας, που ίσως είχε ασχολίες σχετικές με τη θάλασσα και το εμπόριο.

Επέλεξε την κορυφή του ακρωτηρίου για να κατασκευάσει το εντυπωσιακό οικογενειακό ταφικό μνημείο με σκοπό να αποδώσει τιμή στα αγαπημένα του πρόσωπα που «φεύγουν».