Η ποίηση σε κάθε εποχή είναι μια πρόκληση. Μια πρόκληση απέναντι στον εαυτό μας και στην αλήθεια. Σε εποχές δύσκολες όπως η σημερινή η Ελλάδα συνεχίζει να "παράγει" νέες και ελπιδοφόρες ποιητικές φωνές, οι οποίες μέσα από την λογοτεχνική τους άρθρωση κάνουν την εποχή των σιωπών και των απαγορεύσεων πιο υποφερτή.
Του Κώστα Παππά
Μια τέτοια φωνή είναι και αυτή της Χρύσας Κοντογεωργοπούλου , η οποία στην τέταρτη ποιητική της συλλογή που τιτλοφορείται "ΛΥΠΗ ένα φτερό" από τις Εκδόσεις 24 γράμματα, έρχεται να προτείνει μια ποίηση γεμάτη εικόνες και στοχασμούς. Χωρίς βερμπαλισμούς και λεξιλογικές τυμπανοκρουσίες η ποίησή της προτείνει έναν περίπατο σε μέρη που υπαρξιακά έχουν ακόμα κάτι να μας πουν. Η ποιητική συλλογή της Κοντογεωργοπούλου , σύμφωνα με πληροφορίες, θα είναι προτεινόμενη για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης που αφορά τις εκδόσεις 2021. Παρουσιάζουμε λοιπόν σήμερα μέσα από μια ενδιαφέρουσα συνομιλία την ποιήτρια πίσω από το έργο, τον άνθρωπο μέσα στην τέχνη, τη φωνή πίσω από τα γράμματα.
Κυρία Κοντογεωργοπούλου ζούμε σε μια εποχή που έχει πολύ γκρίζο , τέτοιες δύσκολες εποχές, προσφέρουν αφορμές για ποίηση;
Όπως έλεγε ο Κ. Παλαμάς, αν θυμάμαι καλά, οι εποχές οι γκρίζες, είναι «μεταλλείο για την έμπνευση του Ποιητή. Ομοίως και στην περίπτωσή μας, το βιβλίο αυτό είναι «παιδί» ΚΑΙ μιας τέτοιας «γκρίζας» ζώνης. Όχι απολύτως βέβαια. Ο ένας «γονιός» είναι η Λύπη με όλη τη δύσκολη κατάσταση που βιώσαμε, ο άλλος όμως είναι η Χαρά. Σε τόσο ίσες δόσεις, που στο τέλος δε μένει παρά η αλήθεια, όπως γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης. Άρα ναι, τέτοιες δύσκολες εποχές προσφέρουν ένα μπουκέτο εμπνεύσεων, αλλά και μία λύση. Κι αυτό είναι εξίσου σημαντικό, αν όχι παραπάνω.
Η συγκεκριμένη ποιητική συλλογή με τον όμορφο τίτλο "Λύπη ένα φτερό" είναι η τέταρτη , αν δεν κάνουμε λάθος ποιητική σας συνεισφορά. Με ποιόν τρόπο θα την συστήνατε στο αναγνωστικό κοινό;
Συστήνοντάς την, θα έλεγα ότι αυτό που λείπει, το ένα φτερό π.χ., μπορούμε να το φτιάξουμε εμείς «σπάζοντας εκείνη τη γαλάζια πέτρα σε δεκατρία κομμάτια»…υπάρχουν πολλαπλές αναγνώσεις του τίτλου: η Λύπη είναι ένα φτερό, όπως εσείς το βλέπετε, για μένα είναι ότι λείπει ένα φτερό, γραμμένο επίτηδες ως Λύπη, έτσι ώστε να χρησιμοποιηθεί ως αφορμήγια να το επισκευάσουμε το φτερό που μας λείπει και που μας λυπεί, ή, να φτιάξουμε ένα καινούργιο. Θα έλεγα επίσης ότι στο βιβλίο αυτό υπάρχουν νέες τεχνικές του γράφειν. Υπάρχει μια άλλη οπτική της γλώσσας, με γλωσσοπλασίες, ηχητικές παρηχήσεις όπως λείπει-λύπη, που είναι και ο τίτλος άλλωστε .
Επιπλέον, «κάνω τ’ άνθη ρήματα για να σε ράνω», όπως γράφω στο Εσπόλιο. Πρόκειται για μια τεχνική που πρωτοείδα στη μεγάλη Μάτση Χατζηλαζάρου, στο αριστουργηματικό της ποίημα Αντίστροφη Αφιέρωση, και πραγματικά συγκλονίστηκα. Και δύσκολα πλέον συγκλονίζομαι. Ωστόσο, εκείνη γράφει «σε γιασεμί», κι εγώ το προχώρησα ας πούμε, ρηματοποιώντας το λουλούδι, για παράδειγμα, «σε γαρύφαλλω», ή και με μουσικό όργανο το έκανα «σε βιολοντσέλλω». Θέλω να πω, υπάρχουν σαφώς κάποιες πρωτοτυπίες. Ακόμα, υπάρχουν θεματικές ενότητες σε μια υπερσύνδεση των Τεχνών (Ζωγραφική, Μουσική, Υψηλή Ραπτική, ακόμα και η τέχνη της Μαγειρικής και της Οινοποιίας).
Επιπλέον, υπάρχει μια ενότητα για την Απώλεια, βιωμένη μέσα από ένα προσωπικό γεγονός που υψώνεται σε καθολικό, πανανθρώπινο, και που εμπνέεται από την τριμερή δομή της Σονάτας των Αποχαιρετισμών του Μπετόβεν.
Τέλος, θα έλεγα ακόμα, ότι υπάρχει μια γενική ιδέα ενός «Εσπόλιο», (το ομώνυμο ποίημά μου και βεβαίως το πρότυπό της, το ομώνυμο έργο του Ελ Γκρέκο), δγλαδγ ένας δια-μερισμός∙ Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού στο αριστούργημα του Δομήνικου, στο ποίημα γίνεται σημείο αναφοράς για τον διαμερισμό-δια-μελισμό των ανθρώπινων αισθημάτων, τόσο μέσα από την Προδοσία και τη Ματαίωση, όσο και τη Λύτρωση, που όλοι βιώνουμε ίσως, μέσα από την αγαπητική προσέγγιση του Άλλου.
Συνολικά λοιπόν, θα έλεγα ότι πρόκειται για ένα βιβλίο με έμφαση και στις έννοιες και στα εργαλεία, δηλαδή εν προκειμένω τη γλώσσα, που και γι΄ αυτό αξίζει να του ρίξει κάποιος, έστω μια ματιά…
Η λύπη μοιάζει αβάσταχτο συναίσθημα για τους περισσότερους ανθρώπους, εσείς την παρομοιάζετε με ένα φτερό. Πότε η λύπη γίνεται τόσο διαχειρίσιμη;
Γίνεται διαχειρίσιμη όταν μετατρέπεται σε εσωτερική εμπειρία. Κάποια σοφή λαϊκή ρήση λέει ότι μια κλωτσιά, κάτι που προκαλεί θλίψη δηλαδή, σε πάει πιο μπροστά από ένα φιλικό χτύπημα στον ώμο. Διότι σε σπρώχνει. Αυτό ακριβώς είναι η Λύπη, μια ώθηση. Και μια ώθηση αφορά πάντα το Εμπρός. Το μυστικό είναι να ενεργείς έτσι με το συγκεκριμένο συναίσθημα, να μη σε τραβά προς τα κάτω, γιατί τότε, όπως λέμε, το χάνεις το παιχνίδι. Πρέπει να πεισμώνεις. Να πεισμώνεις σωστά.
Εντοπίζουμε στην ποίησή σας μια διάθεση να ανοίξετε διάλογο με το μεταφυσικό στοιχείο ή για να είμαστε ακριβέστεροι με το ζωντανό στοιχείο της θρησκείας. Τι ρόλο έχουν μέσα στον χαρακτήρα της ποίησής σας αυτά τα στοιχεία;
Πολύ όμορφη ερώτηση! Τα στοιχεία αυτά, σαφώς έχουν πρωτεύοντα ρόλο και στην Ποίηση και στη Ζωή μου, που αυτά τα δύο, σε μένα, συγκλίνουν. Προσπαθώ να είμαι ένας άνθρωπος που πιστεύει στον Χριστό μας, με τον ορθόδοξο τρόπο, χωρίς να γίνομαι ένας άνθρωπος μισαλλόδοξος ή θρησκόληπτος, κάτι τέτοιο δε συνάδει ούτε με τα πιστεύω μου ούτε με το «πιστεύω» γενικότερα. Προσπαθώ να νηστεύω, το καταφέρνω στο ελάχιστο, μια εβδομάδα μέσα στη Σαρακοστή και κάποιες σκόρπιες μέρες το χρόνο, του Αη Γιάννη και του Σταυρού ή την παραμονή των Φώτων. Κάποτε θα το καταφέρω, νομίζω.
Θαυμάζω όλους εκείνους-και είναι αρκετοί-, που συνδυάζουν όλα αυτά με την ουσία. Τους συγγραφείς όπως τον Παπαδιαμάντη, που θεολογούσαν γράφοντας τα αφηγήματά τους και ζώντας λιτά, σχεδόν αγιωτικά. Γενικά, η θεότητα με εμπνέει. Και μεταφορικά και ουσιαστικά. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει περίπτωση να ζει κανείς χωρίς Θεό. Και πραγματικά, δεν αισθάνομαι πως είναι δικό μου ό,τι γράφω, αλλά ότι είμαι μια ταπεινή αλλά ευλογημένη βέβαια μεταγραφέας, αντιγραφεάς αν θέλετε.
Σαν εκείνους τους ταπεινούς μοναχούς του μεσαίωνα, στο Βυζάντιο ή στο Σαιν Μισέλ στη Γαλλία, εκείνο το νησάκι της παλίρροιας που λατρεύω, με το παλιό αββαείο, όπου οι μοναχοί αντέγραφαν Αριστοτέλη και Όμηρο, ομοίως κι εγώ Εκείνον που μου τα ενσταλάζει, ακριβώς αυτό είναι η έμπνευση. Και αισθάνομαι πολύ όμορφα γι’ αυτό, είναι και βάρος βέβαια….αλλά γλυκό…χρέος περισσότερο θα έλεγα, τελικά…
Εντοπίζουμε στην ποίηση σας έντονες εικόνες , πόσο αυτοβιογραφικές είναι οι εικόνες αυτές;
Σίγουρα είναι αυτοβιογραφικές, όχι όλες βέβαια, και ούτε με τον ίδιο τρόπο.
Κι όταν λέω αυτοβιογραφικές, περισσότερο με την έννοια της ψυχανάλυσης…όπως στα ποιήματα του γάλακτος, στην Εσχάτη των Πληγών π.χ. Αλλά βεβαίως είναι και φανταστικές, ή έλκονται από την Φύση και την αγάπη μου γι’ αυτή…
Ποιος είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος μέσα στο πανηγύρι της ποίησης ;
Ίσως το να πιστέψεις ότι είσαι Κάποιος; Δεν ξέρω…δε νομίζω ότι υπάρχει κίνδυνος μέσα σ’ αυτή τη γιορτή, το πανηγύρι, όπως πολύ ωραία λέτε…α, ναι…ίσως…ο κίνδυνος να συμπεριφέρεσαι στην καθημερινότητά σου όπως μέσα στην ποίηση, οπότε….έχεις άπειρες μετωπικές, ενίοτε «θανατηφόρες». Βεβαίως, το να ζεις την Ποίηση, είναι το πιο σπουδαίο απ’ όλα, και απ’ το να διαβάζεις, και απ’ το να γράφεις, όπως έλεγε ο μεγάλος άγγλος ποιητής Μπρουκς. Όμως, νομίζω – επειδή συμβαίνει να ζω μέσα στην Ποίηση σχεδόν όλες μου τις στιγμές πλέον-, πως αυτό αφορά τη σχέση μας με τον εαυτό μας. Είναι κάπως ανέφικτο λοιπόν να το εφαρμόζεις και στις επαφές της καθημερινής σου ζωής. Είπα και παραπάνω τί παθαίνεις (γέλια).
Είναι προφανής η έλξη σας σε ένα χαρακτηριστικό λεξιλόγιο που μοιάζει συνεχώς να καταφάσκει σε μια κατάσταση χαρμολύπης . Είναι έτσι ; Μπορεί η χαρμολύπη να είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της ποιητικής συλλογής;
Ε βεβαίως…είπαμε, η λύπη, ως εφαλτήριο για ένα εντυπωσιακό άλμα προς τη Χαρά, τη Λύτρωση, την Ελευθερία….έχουμε και την επιχείρηση Ελευθερία τώρα…αστειεύομαι…
Ποιο ήταν το πρώτο ποίημα που διαβάσατε στη ζωή σας;
Δε θυμάμαι ακριβώς, όμως άκουγα σίγουρα ποιήματα, κυρίως του Παλαμά και του Δροσίνη, από τη μητέρα μου, σα νανούρισμα, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Σίγουρα λοιπόν θυμάμαι το ποίημα του Δροσίνη προς τον Παλαμά, που αναγνωριζει τη διαφορά μεταξύ τους. Τη Λήθη του Λορέντσου Μαβίλη, πάλι από τη μητέρα μου. Μιλούσαμε πολύ, από τότε, για τους Ποιητές, κυρίως της Επτανησιακής Σχολής. Ίσως γιατί ήταν κι εκείνη από τα μέρη του Παλαμά, το Μεσολόγγι και το Αγρίνιο. Αυτά όλα, μεταξύ 6 και 10 χρόνων. Αργότερα, στα 12, με θυμάμαι στη θάλασσα στο εξοχικό μας, να διαβάζω Ρίτσο, που τον λάτρευα. Και Ελύτη. Η Ρωμιοσύνη και το Άξιον Εστί ήταν τα πρώτα ποιήματα μιας πολύ ανήσυχης προεφηβείας
Τι φοβάται πιο πολύ μια ποιήτρια σε σχέση με την ποίησή της ;
Θα απαντήσω με ένα δίστιχο από τα Μονόχορδα του Γιάννη Ρίτσου: «κι αν δε μπορέσω να το δεις, μοιάζει σα να μη τόχω…» τί θέλει να πει ο Ποιητής; Μα ότι αν δε μπορέσεις να επικοινωνήσεις μέσω αυτού που γράφεις με τον άλλον, αυτό που γράφεις δε σου ανήκει. Δεν ανήκει σε κανέναν. Και το προχωρώ προσθέτοντας ότι η Ποίηση πρέπει να μεταλαμπαδεύεται, κλεισμένη στο συρτάρι μόνον ως προσωπικό ξέσπασμα ή εκτόνωση, είναι κάτι ατομικό, δεν αφορά την κοινότητα. Και οφείλουμε, και είμαστε μέλη μιας κοινότητας. Με μια έννοια μιλώ μ’ έναν άλλο τρόπο για το πολιτεύεσθαι και τους ιδιώτες του αρχαίου κόσμου. Ήταν ντροπή να είσαι ιδιώτης, άλλωστε κι η εξέλιξη της λέξης είναι idiot…
Έρωτας , θάνατος, χαρά , άνθρωπος τί ρόλο επιφυλάσσετε γι’ αυτά τα πυρηνικα στοιχεία μέσα στην ποίησή σας;
Ναι, είναι στοιχεία πυρήνα, όχι για μένα, για κάθε Ποιητή, για κάθε δημιουργό, για κάθε άνθρωπο εν τέλει. Είναι αυτά που ωθούν στην Τέχνη, χωρίς πάντα απάντηση βεβαίως, αλλά σίγουρα με τρόπους αντιμετώπισης και με πολλά ερωτήματα που δημιουργούνται συνεχώς. Η Ποίηση κι η Φιλοσοφία είναι σαν τις καθαρές βιταμίνες. Τις παίρνεις αυτούσιες, είτε με νερό, είτε σε νερό. Η πεζογραφία ή οι άλλες τέχνες, εμπεριέχουν τη βιταμίνη, είναι δηλαδή σα να παίρνεις τη βιταμίνη C από πορτοκαλάδες Άλλοι προτιμούν το δεύτερο, άλλοι το πρώτο. Το καθένα έχει τα συν και τα πλην. Η σκέτη βιταμίνη είναι πιο περιεκτική, αλλιώς θέλει τόνους πορτοκαλάδες, όμως η λύση αυτή ίσως και να είναι πιο φυσική, πιο πολύ την αντέχεις….
Περιγράψτε μας, αν θέλετε τα σημεία που συνήθως γράφετε ένα ποίημα ;
Ω, στο βουνό, στο μαγικό βουνό μας, τον Υμηττό, μέσα, στο βαθύ δάσος αλλά και στ’ απ’ έξω του, που είναι σαν αγρός απέραντος…είναι η καθημερινή μου άσκηση, περίπατος με τα σκυλάκια, που είναι η μεγάλη μου αγάπη…εκεί έγραψα πολλά από τα ποιήματα αυτής της συλλογής, κυρίως την Haute couture..παλαιότερα, τα Άνθη του Άλατος, ως μαρτυρεί και η λέξη του τίτλου, τα έγραψα στη θάλασσα…μέσα κι έξω από αυτή…τώρα περνάω την …αγροτική μου περίοδο….είμαι άγραυλος, αυλίζομαι στους αγρούς….κι εδώ, εμπνεύστηκα και την επόμενη συλλογή μου (έχω άλλες δύο ήδη έτοιμες προς έκδοση, του χρόνου πια, πρώτα ο Θεός).
Αν σας δινόταν η ευκαιρία να πιείτε έναν καφέ με κάποιον ποιητή η ποιήτρια που μπορεί να μην είναι πια στη ζωή ποιόν ή ποια θα επιλέγατε και σε ποιο σημείο θα επιλέγατε να πιείτε αυτόν τον καφέ μαζί του ή μαζί της ;
Έχουμε και λέμε: θα ήθελα να συναντηθώ με όλους τους ποιητές και δημιουργούς που αναφέρω στη συλλογή μου, στα Spolia (σπαράγματα)...Με τον Τσέχωφ, σ’ εναν ανθισμένο κήπο με βυσσινιές, θα ήθελα να πιούμε ένα υπέροχο μυρωδάτο τσάι σε σαμοβάρι. Νταντέλα στην κουρτίνα της σάλας που την ανεμίζει ο αέρας και τη βλέπουμε απ’ έξω…λευκή, σα τις ανθισμένες βυσσινιές. Με τον Σαίξπηρ, κάπου στη γενέτειρά του, στο Στάτφορντ, πάλι σ έναν κήπο αγγλικό, με οργιώδη βλάστηση. Γύρω μας μουσικοί με μεσαιωνικά όργανα να μας παίζουν μουσική, καθώς απολαμβάνουμε τσάι αγγλικό με εκλεκτά σοκολατένια βουτήματα. Με τον Όσκαρ Ουάιλδ, θα ήθελα να πιω έναν δυνατό καφέ με ρούμι στο ανθισμένο, ανοιξιάτικο μέρος του κήπου του Ευτυχισμένου του Γίγαντα.
Με τον Τενεσσί Ουίλλιαμς στον αμερικάνικο νότο, μια υγρή νύχτα, με πίσω μας καλαμιές σε βαλτότοπους….δυο καρέκλες στο πουθενά, και να ακούγονται από μακριά μπλουζ της Νέας Ορλεάνης…με τον Λόρκα, βαθιά μέσα στους ελαιώνες της Ανδαλουσίας….να περπατάμε μ’ ένα σάντουιτς στο χέρι, και να δροσίζουμε τα χέρια μας στον Γουαδαλκιβίρ. Και σίγουρα με τον Οδυσσέα Ελύτη να περπατάμε στη θάλασσα δίπλα, μια φωτεινή μέρα. Τέλος με τη Μάτση Χατζηλαζάρου, στο σπίτι της ή στο σπίτι μου, στις βεράντες με τα λουλούδια. Σε όλους θα έλεγα τα μυστικά μου, στη Μάτση ιδιαιτέρως θα έλεγα τί έμπνευση μου προσέφερε η υπέροχη, επαναστατική και άφοβη Ποίησή της, πόσο με βοήθησε στην εξέλιξή μου, και στη δημιουργία του δικού μου Εσπόλιο, ενός από τα ποιήματα που υπεραγαπώ. Αυτά. Αρκετοί δεν είναι; Και άλλους τόσους και άλλους τόσους βέβαια….
Υπάρχει κάποια φράση, κάποιος στίχος ή μια εικόνα που να σας εκφράζει ιδιαίτερα;
Α, πολλοί πολλοί. Άκουγα τις προάλλες μια «εκπομπή» στο you tube από μια καλή ποιήτρια που διάλεγε στίχους ποιητών, και μαγεύτηκα. ¨Να φανταστείτε, θέλω να έχω ένα ωραίο τετράδιο, πολύ όμορφα δεμένο, και να το γεμίσω με τους στίχους που αγαπώ περισσότερο. Η Ποίηση είναι σαν προφητεία, χρησμωδική, έχει κάτι το μαγικό, το θεϊκό…αν μου επιτρέψετε να πω τρεις φράσεις-στίχους, θα το κάνω με πολλή χαρά: από τον λατρεμένο μου Τάσο Λειβαδίτη: Ποίηση είναι μια φανταστική σκάλα για να κόψεις ένα ρόδο αληθινό. Από τον
Νίκο Καρούζο και τον «θρίαμβο χρόνου» και την « Παραίνεση»: «Να μη λυπάσαι που πέφτουν τα φύλλα φθινόπωρο. Η δική σου τρυφερότητα θα τα φέρει και πάλι στα δέντρα. Δάκρυα μη χαλνάς όλοι ανήκουμε στην ανάσταση.
Επιλέγω μια ακόμη πιο σύγχρονη ποιήτρια για να «κλείσω», τη Χλόη Κουτσουμπέλη, και το ποίημά της Ιουλιέττα και Ρωμαίος: «:Ιουλιέττα για μια σταγόνα μελιού σου χαρίζω την αθάνατη κυψέλη». Αυτή η αθάνατη κυψέλη λοιπόν, είναι η Ποίηση, είναι η Ζωή, είναι οι Ιδέες.
Σας ευχαριστώ πολύ!
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Η Χρύσα Κοντογεωργοπούλου (Μαγκλίνη) γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε αρχαιολογία και ιστορία της τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του Παν/μίου Αθηνών, του οποίου είναι και διδάκτωρ.
Έκανε την επιμέλεια, την παραγωγή και την παρουσίαση εκπομπής στην Ελληνική Ραδιοφωνία, με θέμα τον Πολιτισμό. Έχει εκδώσει μεταφράσεις των Πιραντέλο, Λεοπάρντι και Ραντιγκέ (εκδ. Printa –Ροές). Στίχοι της μελοποιήθηκαν από τον Δημήτρη Παπαδημητρίου και άλλους συνθέτες (Το συννεφάκι, Κίρκη, Αμέθυστος...).
Έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές, εκ των οποίων οι δύο με επιδότηση του Ιδρύματος ΙΩ. Φ. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ (Άνθη του Άλατος και Τ’ Άχυρο Χρυσάφι, εκδ. Μελάνι). Το ποιητικό της έργο παρουσιάστηκε στην Αμερική και την Ευρώπη. Έχει συμπεριληφθεί στην ανθολογία νέων ποιητών-γεννημένων μετά το 1965 - (επιμ. Αλ. Ζήρας, Ρ. Κακλαμανάκη, Το Εντός και Πέραν της Γλώσσας).
Έχει δημοσιεύσει επίσης το επιστημονικό βιβλίο, Η Βυζαντινή Αττική.
Το μονόπρακτο Άλμα Ντε Λα Ρόσα, διακρίθηκε με το β΄ βραβείο θεατρικού μονολόγου για το 2020.
Εργάζεται ως Ξεναγός, με διεθνείς διακρίσεις και έμφαση σε εναλλακτικές ξεναγήσεις, με στόχο την ανάδειξη της ποιητικής σχέσης του τοπίου με τα μνημεία.
