Η ημέρα αυτή τιμά τη φανέρωση της Αγίας Τριάδας κατά τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό.
Η Σημασία της Εορτής
Η λέξη «Θεοφάνεια» προέρχεται από τον λόγο του Αποστόλου Παύλου: «Θεός εφανερώθη εν σαρκί» (Α’ Τιμ. γ’ 16), ενώ η ονομασία «Επιφάνεια» αντλείται από τις γραφές: «Επεφάνη γαρ η χάρις του Θεού η σωτήριος πάσιν ανθρώποις» (Τίτ. β’ 11). Η γιορτή αναφέρεται επίσης ως «Φώτα» ή «Άγια Φώτα», αποδίδοντας τον φωτισμό του κόσμου από τον Χριστό.
Κατά τη Βάπτιση του Ιησού, ο Χριστός αποκαλύπτεται ως το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, ενώ η τρισυπόστατη φύση του Θεού (Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα) επιβεβαιώνεται. Ο Πατέρας μαρτυρεί, το Πνεύμα εμφανίζεται ως περιστερά, και ο Υιός φωτίζει τον κόσμο.
Η Θεοφάνεια στη Βίβλο
Οι Ευαγγελιστές Ματθαίος, Μάρκος και Λουκάς περιγράφουν το γεγονός της Βάπτισης του Ιησού. Ο Ματθαίος και ο Μάρκος τοποθετούν την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος αμέσως μετά την έξοδο του Ιησού από τα νερά, ενώ ο Λουκάς σημειώνει ότι αυτό συμβαίνει κατά τη διάρκεια της προσευχής, λίγο μετά τη Βάπτιση.
Το γεγονός επιβεβαιώνει τη θεϊκή φύση του Ιησού με τη φωνή από τον ουρανό να δηλώνει: «Ούτος έστιν ο Υιός ο αγαπητός» (Ματθ. 3,17· Μάρκ. 1.11· Λουκ. 3,22).
Εορτασμός Θεοφανείων στη Χριστιανική Παράδοση
- Στην Ανατολή: Τα Θεοφάνεια γιορτάζονται ως αποκλειστική εορτή της Βάπτισης του Ιησού.
- Στη Δύση: Από τον 4ο αιώνα, η γιορτή διαχωρίζεται από τα Χριστούγεννα, που καθιερώθηκαν στις 25 Δεκεμβρίου, και εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου.
Η εορτή των Θεοφανείων κλείνει τον κύκλο του Δωδεκαημέρου, που ξεκινά από τα Χριστούγεννα και περιλαμβάνει τις ενδιάμεσες εορτές.
Ο Θριαμβικός Ύμνος των Θεοφανείων
Η ουσία της εορτής αποδίδεται στον ύμνο που ψάλλεται κατά την Ιερή Ακολουθία των Θεοφανείων:
«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε,
η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις,
του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει Σοι,
αγαπητόν Σε Υιόν ονομάζουσα,
και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς,
εβεβαίου του λόγου το ασφαλές.
Ο επιφανής Χριστέ ο Θεός
Και τον κόσμον φωτίσας δόξα Σοι».
Η γιορτή των Θεοφανείων αποτελεί υπενθύμιση της φανέρωσης της Αγίας Τριάδας και της σωτηρίας του κόσμου, φωτίζοντας τις ψυχές των ανθρώπων με το φως του Χριστού.