Η Επανάσταση στην Αττική και η απελευθέρωση της Αθήνας

H επανάσταση του 1821, αποτελεί το ορόσημο για την αναγέννηση του ελληνισμού και του ελληνικού κράτους.

 Του Πέτρου Φιλίππου

Δημάρχου Σαρωνικού

Για το κορυφαίο αυτό γεγονός έχουν γραφτεί πάρα πολλά και συνεχώς θα έρχονται στη δημοσιότητα νέα στοιχεία. Από τα σπουδαιότερα γεγονότα κατά την περίοδο της Επανάστασης , που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά, αφορούν την Αττική και την απελευθέρωση της Αθήνας. Ακριβώς επειδή η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα της Ελλάδας, λίγα χρόνια μετά την δημιουργία του Ελληνικού Κράτους, αξίζει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα και να αναδειχθεί ο αγώνας για την απελευθέρωση της Αθήνας και της Αττικής ευρύτερα.

Η Αθήνα κατελήφθη από τους Φράγκους το 1204. Κατά την όψιμη Φραγκοκρατία εγκαθίστανται προσκεκλημένοι από τον Φλωρεντινό Νέριο Ατζαγιώλη, πολυάριθμα αρβανίτικα φύλλα στην Αττική, Βοιωτία, Κορινθία, Αργολίδα, Ν. Εύβοια και αλλού. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι, ενσωματώθηκαν στο ελληνικό περιβάλλον και ήταν αυτοί που κατά βάση αντιστάθηκαν στους Τούρκους τα μετέπειτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, πήραν στους ώμους τους τον αγώνα για την απελευθέρωση της Αττικής και συνέβαλαν τα μέγιστα για την απελευθέρωση της πατρίδας. Όπως αναφέρει ο Τίτος Γιοχάλας στο βιβλίο του για τους αρβανίτες της Εύβοιας(σελ. 79) , «Η συμμετοχή των Αρβανιτών ……. στον Αγώνα του ΄21 …. δεν εμφανίζει όψιμα ελληνοποιημένους «αλλοδαπούς» αλλά συνειδητοποιημένους Ρωμιούς».

Για την Αθήνα της Τουρκοκρατίας εγράφησαν όσα δεν έχουν γραφτεί για όλη την άλλη Ελλάδα. Για τον απλούστατο λόγο ότι τα μνημεία και η ιστορία της Αθήνας ήταν κυρίως η βάση για τον διαφωτισμό στην Ευρώπη, για την μετέπειτα εξέλιξη του ευρωπαϊκού πνεύματος, που ήταν η κύρια αιτία του τεράστιου φιλελληνικού κλίματος που διαμορφώθηκε την περίοδο της Επανάστασης.

Οι κάτοικοι ελληνικής και αρβανίτικης καταγωγής, με τους δεύτερους εγκατεστημένους κυρίως στα χωριά των Μεσογείων, της βόρειας και δυτικής Αττικής καθώς και στα νησιά του Αργοσαρωνικού. Αυτοί δε προσέφεραν και την κύρια εργατική δύναμη της πόλης, ειδικά με την αγροτική παραγωγή αφού είχαν εγκατασταθεί κυρίως στα χωριά της Αττικής. Ο λόγος για τον οποίο δίνουμε έμφαση στις εγκαταστάσεις των αρβανιτών είναι γιατί αυτή η κοινωνική ομάδα συνέβαλε όχι μόνο στη δημογραφική ανάπτυξη της περιοχής αυτή την περίοδο, αλλά επίσης στην οικονομική ανάπτυξη της ίδιας της πόλης μέσω μιας ανθούσας αγροτικής οικονομίας, στην οποία αυτή η κοινωνική ομάδα διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο.

Για την Αθήνα κατά τα πρώτα έτη του 16ου αιώνα, στο απόγειο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, λίγοι γνωρίζουν ότι ήταν η τέταρτη πόλη σε πληθυσμό μεταξύ των Οθωμανικών Βαλκανικών πόλεων.

Στις 26 Σεπτεμβρίου 1687 κατά την διάρκεια του Τουρκοβενετικού πολέμου, βομβαρδίστηκε από τον Μοροζίνι ο Παρθενώνας, τον οποίο οι Τούρκοι είχαν μετατρέψει σε πυριτιδαποθήκη και ανατινάχθηκε. Τότε οι Τούρκοι παραδόθηκαν και για μερικούς μήνες οι Ενετοί κράτησαν την κυριαρχία τους στην Αττική.

Στα γεγονότα που προηγήθηκαν της Επανάστασης του 1821, στα Ορλωφικά, επαναστατική μορφή που διακρίθηκε ιδιαιτέρως για την δράση του στην Αττική, ήταν ο Μενιδιάτης-Αρβανίτης Δημήτριος Λέκκας (γεν. 1717;), γνωστός ως Μήτρος Λέκκας ή Μητρομάρας. (Μήτρο Μάρας στα αρβανίτικα σημαίνει Μήτρο-τρελλός).

Εντάχθηκε στις δυνάμεις του Αλ.Ορλώφ και μετά την υποχώρησή του, ο Μήτρομάρας με ορμητήριο τη Σαλαμίνα και μαζί με τα παλικάρια του, τους λεμπέσηδες ή λιεμπέσηδες έδρασαν κυρίως στην Αττική, την Μεγαρίδα και την Βοιωτία . Ο λαός πλαισίωνε και στήριζε τον Μητρομάρα του οποίου πλέον η φήμη είχε ξεπεράσει κατά πολύ την Αττική. Προσπάθησε να ξεσηκώσει όλη την Αττική, αλλά ο αγώνας έληξε άδοξα και ο ίδιος πέθανε τραυματισμένος στις 12 Φεβρουαρίου 1772.

Η επαναστατική δράση στην Αττική ξεκίνησε από τα αρβανιτοχώρια της Αττικής τα οποία συντονίστηκαν από τους τοπικούς οπλαρχηγούς τους και τους εκπροσώπους τους στη Φιλική Εταιρεία και όχι από τους Αθηναίους οι οποίοι ζώντας στο άστυ και έχοντας καθημερινή επαφή με τους κατακτητές ήταν αδύνατον να αναλάβουν επαναστατικές πρωτοβουλίες. Και αυτό είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εξέγερσης στην Αττική. Ούτε αρματολίκια είχαν ποτέ δημιουργηθεί στην Αττική, ούτε υπήρχαν οργανωμένα ένοπλα σώματα για να την προστατεύσουν όπως σε άλλα σημεία της Ελλάδας. Και βεβαίως δεν είχε τόσο έμπειρους οπλαρχηγούς όπως σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

Ο επαναστατικός ενθουσιασμός όμως επικρατούσε και στην Αττική και η σημαία της επανάστασης υψώνεται την 24η Απριλίου στο Μενίδι. Ο Σουρμελής αναφέρει ότι στις 24 Απριλίου συγκεντρώθηκαν εκεί περίπου1200 Αρβανίτες-χωρικοί επαναστάτες, προερχόμενοι: Από την Χασιά με αρχηγούς τον Χατζημελέτη Βασιλείου, μυημένο φιλικό και Μήτρο Σκευά (Τσεβά), από το Μενίδι με αρχηγό τον Αναγνώστη Κιουρκατιώτη επίσης φιλικό, από τα Μεσόγεια (Λιόπεσι) με αρχηγό τον Γιάννη Ντάβαρη και από τα Δερβενοχώρια με αρχηγούς τον Θανάση Σκουρτανιώτη και τους Λεκκαίους.

Είχε προηγηθεί στις 18 Απριλίου η πρώτη επαναστατική δράση, όταν ο Μελέτης Βασιλείου, με λίγους άνδρες, κτύπησε στον Κάλαμο όσους Τούρκους είχαν αποβιβαστεί από την Εύβοια, για να κατοπτεύουν τις κινήσεις στην Αττική.

Την αρχηγία ανέλαβε ο Δήμος Αντωνίου, τον οποίο διόρισε το συμβούλιο της Φιλικής Εταιρείας που είχε έδρα την Λειβαδιά. Ξημερώνοντας λοιπόν η 25η Απριλίου, οι επαναστάτες εισήλθαν στην Αθήνα από την πύλη Μπουμπουνίστρας εξουδετερώνοντας τους σκοπούς που φύλασαν την πύλη. Ο οπλισμός τους ανεπαρκέστατος, αποτελούνταν από σκουριασμένες πιστόλες, φτυάρια, πηρούνες, σούβλες, παλούκια, ρόπαλα και κάθε είδους αιχμηρά αντικείμενα. Από τις περιγραφές του Σουρμελή, προξένων και ξένων περιηγητών μαθαίνουμε ότι οι επαναστάτες μπήκαν στην Αθήνα 2 ώρες πριν ξημερώσει αφού έσφαξαν τους κοιμισμένους φρουρούς. Μαζί με πολλούς παπάδες αρματωμένους και ντυμένους με τα άμφιά τους, οι επαναστάτες αφού ενώθηκαν με τους κατοίκους της Αθήνας κραύγαζαν το ‘Χριστός Ανέστη’ και ‘Ελευθερία – Ελευθερία και άρχισαν να χτυπούν τις καμπάνες των εκκλησιών και ετέλεσαν δοξολογία για την ευλογία των όπλων.

Η Αθήνα ύστερα από 252 χρόνια Φραγκοκρατίας και 365 χρόνια Τουρκοκρατίας, 617 χρόνια σκλαβιάς ήταν πλέον ελεύθερη.

Οι Τούρκοι πανικόβλητοι αποτραβήχτηκαν και κλείστηκαν με τις οικογένειές τους στην Ακρόπολη. Ήδη άρχιζε η πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης. Το εγχείρημα ήταν δύσκολο, αλλά οι ελπίδες για επιτυχία ήταν μεγάλες γιατί καθημερινά έρχονταν ενισχύσεις από το γειτονικά νησιά, όπως Σαλαμίνα, Αίγινα, Ύδρα, Τζιά, Επτάνησα κλπ.

Στις 28 Απριλίου η σημαία της Φιλικής Εταιρίας υψώθηκε στο Διοικητήριο.

Την Αθήνα δεν την ελευθέρωσαν οι Αθηναίοι, αφού κατά τον Δημήτριο Καμπούρογλου: “Αν και ήσαν φιλόξενοι, γλυκομίλητοι, περιποιητικοί και ευαίσθητοι, δεν ήσαν και τόσον γενναίοι, ένεκα της μακραίωνος από των όπλων αποχής”. Την Αθήνα την ελευθέρωσαν οι Αρβανίτες κάτοικοι των χωριών της βόρειας Αττικής και των Μεσογείων,

Ακολούθησε η πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης που κράτησε μέχρι τον Ιούλιο και παρόλο που έφερε σε δεινή κατάσταση τους Τούρκους πολιορκημένους στην Ακρόπολη, διατηρήθηκε τόσο πολύ από την πολεμικότητα και το πείσμα των πολιορκουμένων.

Όμως το αρχοντολόι της Αθήνας που δεν ανεχόταν με τίποτα ως αρχηγούς του τους χωριάτες – ξωτάρηδες, άσχετα αν αυτοί τους απελευθέρωσαν, φρόντισαν να τους απομακρύνουν. Ο Μελέτης Βασιλείου και άλλοι οπλαρχηγοί πικραμένοι από την συμπεριφορά των αρχόντων της Αθήνας αποχωρούν για την Στερεά Ελλάδα. Όταν φτάνει στην Αττική στις 20 Ιούλη ο Ομέρ Βρυώνης, που τον βοηθούσε ο Ομέρ Πασάς της Καρύστου και στρατοπεδεύει στο Πατήσια, βρίσκει την Αθήνα ανοχύρωτη, αφού οι Αθηναίοι είχαν ήδη φύγει στην Σαλαμίνα, την ανακαταλαμβάνει και έλυσε την πρώτη πολιορκία. Οι Τούρκοι άρχισαν να σφάζουν και να λεηλατούν την Αττική και την Αθήνα.

Ο Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος στην “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους” περιγράφει τον αγώνα των χωρικών κατοίκων της Αττικής ως εξής: “Ο Ομέρ Βρυώνης, εν Αττική, διέλυσε μεν την 19ην Ιουλίου την πολιορκία της Ακροπόλεως αλλ’ εις την ύπαιθρον χώραν εξηκολούθη ενταύθα ο αγών”.

Οι οπλαρχηγοί όμως με τους επαναστάτες χωρικούς συνεχίζουν τον Αγώνα τους και με δυο νικηφόρες μάχες. Η πρώτη, τον Σεπτέμβρη στο Δραγουμάνο κοντά στο Μενίδι με επικεφαλής τον Αν. Λέκκα και τον Χασιώτη Δημ. Σχινά όπου κινδύνεψε ο ίδιος ο Ομέρ Βρυώνης. Κυρίως όμως στο Χαλάνδρι και στο Μαρούσι, στις 2 Νοέμβρη οι Τούρκοι ηττώνται.

Η 2η Πολιορκία της Ακρόπολης ξεκίνησε την νύχτα της 3ης προς 4ης Νοεμβρίου 1821 και διήρκεσε μέχρι τις 10 Ιουνίου του 1822, οπότε οι Τούρκοι την παρέδωσαν στους Έλληνες.

Στις αρχές Ιουνίου 1822 οι Τούρκοι στερημένοι από τρόφιμα και νερό, με τα γυναικόπαιδα που ήταν κλεισμένα μαζί τους, αναγκάστηκαν να ζητήσουν, με την μεσολάβηση των προξένων της Αυστρίας και της Γαλλίας, έναρξη διαπραγματεύσεων για την παράδοση. Στις 9 Ιουνίου υπογράφτηκαν οι όροι παράδοσης και την επομένη 10 Ιουνίου 1922 παραδόθηκαν οι 1600 Τούρκοι που είχαν απομείνει. Ο Τούρκος διοικητής παρέδωσε το κλειδί της πόλης σε ασημένιο δίσκο στους πρόκριτους, στους καπετανέους και στον Μητροπολίτη που είχαν ανέβει στην Ακρόπολη. Το σπουδαίο αυτό γεγονός παρακολούθησε πλήθος κόσμου από τα χωριά της Αττικής που είχαν συγκεντρωθεί από την προηγούμενη ημέρα και αποθέωσαν τους οπλαρχηγούς τους που απελευθέρωσαν την Αθήνα.

Η Αθήνα μαζί με την Ακρόπολη μετά από 366 χρόνια δουλείας ήταν και πάλι ελεύθερη.

Μετά την απελευθέρωση της Ακρόπολης οι εμφύλιες έριδες κυριάρχησαν στην Αθήνα που είχαν κυρίως να κάνουν με την άρνηση των αρχόντων να αποδεχτούν τους χωριάτες στην διοίκηση της Αθήνας. Αποφάσισαν τότε να καλέσουν τον Οδυσσέα Ανδρούτσο να αναλάβει την διοίκησή της. Πολύ χαρακτηριστικά εξιστορεί τα γεγονότα ο Μακρυγιάννης : « Τότε συναχτήκανε όλοι οι νοικοκυραίοι και οι αρχηγοί οπούχουν το Κάστρο κι αποφάσισαν όλοι συμφώνως, να το δώσουνε του Δυσσέα και να τον κάμουν αφέντη δικόνε τους για να λευτερωθούν από τους άλλους. Όλο το παρτίδο τους αποφασίζουν τότε και μένει στο Κάστρο ο Σαρρής κι ο Γιωργάκης Λέκκας κι άλλοι από τα χωριά. Και στέλνουν το Μήτρο Λέκκα και Βασίλη Μελέτη Χασιώτη κι έρχονται γυρεύοντας κι ανταμώνουν τον Δυσσέα. Αφού του ξηγηθήκαν τα αίτια και του είπαν πως τον θέλουνε αφέντη, αυτός γύρευε κάστρο εις τον ουρανό κι όταν τόβρε εις την γης, έτρεξεν σαν το όρνιον εις το ψοφίμι. Ήρθε εις την Γραβιά οπού ήμαστε κ’ εμείς με το Γκούρα – ήφερε και τους σταλμένους Αθηναίους – δια να πάμε εις την Αθήνα».

Παρόλες τις αντιδράσεις του Μακρυγιάννη και του Γκούρα να μην εγκαταλείψουν την Στερεά Ελλάδα αφύλακτη, ο Ανδρούτσος τους έπεισε και στις 21 Αυγούστου βρισκόταν στην Αθήνα. Τον Ιωάννη Γκούρα τον διόρισε φρούραρχο της Ακρόπολης και τον Μακρυγιάννη του ανέθεσε να προσέχει «του κάστρου τις βάρδιες».

Ο Ανδρούτσος το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να προχωρήσει σε μεγάλο πρόγραμμα επισκευών και να οργανώσει την φρουρά της Ακρόπολης, να την εφοδιάσει με τρόφιμα και πολεμοφόδια, αφού υποχρέωσε τους Αθηναίους «να πληρωσώσι με τας ιδίας χείρας των τα έξοδα της εφοδιάσεως του φρουρίου, προσφέρων αυτός εξ ιδίων του δια την αγοράν σίτου ετέρας 13000 γρόσια».

Βεβαίως τα γεγονότα είναι πάρα πολλά και δεν μπορούν να αναφερθούν σ’ αυτό το μικρό ιστορικό κείμενο . Ο Ανδρούτσος είχε σπουδαία δράση σε όλη την Στ. Ελλάδα, δολοφονήθηκε όμως στην Ακρόπολη από τον ίδιο τον Μπούρα στις 25 Ιούνη του 1825, θύμα συκοφαντιών από τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Από τα μισά του 1825 και το 1826 ήταν η δυσκολότερη περίοδος για την Επανάσταση στην Αθήνα και την Αττική. Η τρομερή είδηση της πτώσης του Μεσολογγίου είχε ανησυχήσει τους Αθηναίους που καταλάβαιναν ότι πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να αντέξουν. Ο Κιουταχής μαζί με τον Ομέρ πασά της Καρύστου που είχε ήδη συγκρουσθεί στα Λιόσια στις 21 και 24 Ιούνη με ελληνικά σώματα, είχαν στείλει απεσταλμένους στα χωριά και ζητούσαν υποταγή από τους κατοίκους. Σε πολλές περιπτώσεις βρήκαν ευνοϊκό κλίμα γιατί οι κάτοικοι δεν μπορούσαν να υποφέρουν άλλο την τυραννική και καταπιεστική συμπεριφορά του Γκούρα. Οι ίδιοι οι Χασιώτες είχαν αναγκασθεί να σκοτώσουν από μόνοι τους τον καπετάνιο τους Μελέτη Βασιλείου, τον πρώτο επαναστάτη της Αττικής, γιατί και αυτός ήταν στην ομάδα του Γκούρα και πίεζε αφόρητα τους συγχωριανούς του για νέους φόρους, αλλά οι φτωχοί κάτοικοι δεν άντεχαν άλλο τις διώξεις, τα βασανιστήρια και τις ληστρικές φορολογίες.

Τα γεγονότα στην Αττική κατά το 1826. Ο Καραϊσκάκης γενικός αρχηγός στην Αν. Ελλάδα

Το πρώτο εξάμηνο του 1826 ήταν πάρα πολύ δύσκολο για την επανάσταση. Ο Γκούρας κλείστηκε στην Ακρόπολη με 300 μόνο στρατιώτες, ενώ οι κάτοικοι έφυγαν προς την Σαλαμίνα και την Αίγινα. Μαζί με αυτούς κλείστηκαν Μεσογείτες με τον Γιάννη Ντάβαρη, λίγοι Χασιώτες με τον Αθανάσιο Βασιλείου, Νικόλαο Βάθη και Πέτρο Χασιώτη και λίγοι Χαλανδριώτες με τον Δημήτρη Λίτζα.

Ιδιαίτερα σπουδαία ήταν και η δράση του Γεώργιου Καραϊσκάκη ο οποίος διορίσθηκε αρχηγός των στρατευμάτων της Αν. Στερεάς Ελλάδας στις 19 Ιούλη. Ιδρύοντας πρώτα στρατόπεδο στην Ελευσίνα και στη συνέχεια στο Κερατσίνι ανέλαβε το βάρος του αγώνα όχι μόνο στην Αττική αλλά σε ολόκληρη την Αν. Ελλάδα την δύσκολη περίοδο που σχεδόν κυριάρχησαν ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο και ο Κιουταχής στην Στερεά Ελλάδα δυσχεραίνοντας πάρα πολύ την έκβαση της Επανάστασης.

Οι αιματηρές συγκρούσεις στο Χαϊδάρι στις 6 και στις 8 Αυγούστου κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα δεν είχαν και για τους δυο αντιπάλους, που αποσύρθηκαν στα στρατόπεδα τους με σημαντικές απώλειες.

Ο Κιουταχής συνέχισε τη στενή πολιορκία της Ακρόπολης όλο τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβρη, ενώ τα μεσάνυχτα της 30ης Σεπτεμβρίου σκοτώθηκε από εχθρικό βόλι έξω από τον Σερπετζέ ο φρούραρχος της Ακρόπολης Γιάννης Γκούρας σε ηλικία 35 ετών. Την αρχηγία αλλά και την αντιμετώπιση της πολιορκίας ανέλαβε ο Μακρυγιάννης μέχρι τις 12 Οκτωβρίου οπότε μπήκε στην Ακρόπολη ο Κριεζώτης με 450 άνδρες, ο οποίος είχε εν τω μεταξύ επιλεγεί για αρχηγός της άμυνάς της.

Στις 27 Ιανουαρίου ο Κιουταχής, επικεφαλής 2000 πεζών και 600 ιππέων όρμησε εναντίον των Ελλήνων στο Καματερό τους οποίους και συνέτριψε. Παρόλες τις εφόδους που ακολουθούν κατά της Ακρόπολης οι Έλληνες εξακολουθούν να αντιστέκονται στους Τούρκους.

Στις 2 Μαρτίου ο Καραϊσκάκης οργανώνει το στρατόπεδό του στο Κερατσίνι , ενώ στις 4 Μαρτίου ο Κιουταχής με μεγάλη δύναμη 4000 πεζών και 2000 ιππέων όρμησε και πάλι εναντίον των Ελλήνων. Ο Καραϊσκάκης τους κατατροπώνει και οι απώλειες των Τούρκων ήταν τεράστιες με 300 νεκρούς και 500 τραυματίες, ενώ από τους Ελληνες χάθηκαν μόνο 3 άνδρες και τραυματίστηκαν 25.

Επειδή πλέον η κατάσταση στην Ακρόπολη είχε επιδεινωθεί πολύ, η επιχείρηση εναντίων των Τούρκων αποφασίστηκε για το βράδι της 22ας προς 23ης Απριλίου. Στις 22 Απριλίου, ενώ ετοιμαζόταν η μεγάλη αναμέτρηση στο Ν. Φάληρο παρά τις διαταγές του Καραϊσκάκη, έγινε μία μικροσυμπλοκή με τους Τούρκους. Αυτός έτρεξε να προλάβει να μην γενικευθεί η σύγκρουση. Δυστυχώς δεν τα κατάφερε να αποτρέψει την σύγκρουση η οποία γενικεύθηκε. Ο Καραϊσκάκης έτρεψε τους Τούρκους σε φυγή, αλλά πληγώθηκε θανάσιμα στο υπογάστριο και σε λίγο ο Μεγάλος αυτός Έλληνας άφησε την ζωή. Ο θρήνος και η λύπη όχι μόνο του στρατού του αλλά σε όλο τον ελληνισμό ήταν ανείπωτη.

Ακολουθεί η μάχη στον Ανάλατο στις 24 Απριλίου όπου οι Έλληνες υπέστησαν πανωλεθρία. Στις 24 Μαΐου μετά από πολλές συμφωνίες και διαπραγματεύσεις ο Κιουταχής υπέγραψε την συνθήκη παράδοσης της Ακρόπολης. Και πράγματι στις 25 Μαΐου οι πολιορκημένοι εγκατέλειψαν την Ακρόπολη και αναχώρησαν με γαλλικά και αυστριακά πλοία για την Σαλαμίνα.

Από τότε και μέχρι την καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο στις 8 Οκτωβρίου 1827 από τις μεγάλες δυνάμεις, οι Τούρκοι με τον Κιουταχή είχαν κυριαρχήσει σε όλη την Αττική και την Αν. Στερεά. Ο Μήτρο Λέκκας ξαναξεσηκώνει τα χωριά της Αττικής, αλλά μέσα στον Απρίλιο έπεσε σε ενέδρα των Τούρκων, οι οποίοι και τον αποκεφάλισαν στα 32 του χρόνια. –

Τον Μάϊο του 1829 ο Βάσος Μαυροβουνιώτης εγκαθιστά στρατόπεδο στον Άγιο Ιωάννη στη Χασιά προκειμένου να μπορεί να κινηθεί προς το Μενίδι. Στις 27 Μαΐου ο Μαυροβουνιώτης κατόρθωσε να αποκρούσει τους Τούρκους, οι οποίοι αφού έχασαν 80 περίπου άνδρες αναγκάσθηκαν να επιστρέψουν στην Αθήνα. Μετά τη νίκη αυτή ο Βάσος στράφηκε προς το Μενίδι..

Στις 6 Ιουλίου ο Βάσος Μαυροβουνιώτης απέκρουσε με επιτυχία πάλι στον Άγιο Ιωάννη της Χασιάς για δεύτερη φορά τους Τούρκους που είχαν 250 περίπου νεκρούς και τραυματίες. Αυτή ήταν και η τελευταία μάχη στην Αττική, η οποία πλέον περιήλθε στην κυριαρχία του Μαυροβουνιώτη. Βεβαίως υπάρχουν και οι μελανές σελίδες των εμφύλιων έριδων μια και ποτέ οι Αθηναίοι δεν καταδέχτηκαν να είναι στην διοίκηση της Αθήνας οι «χωριάτες επαναστάτες» οι οποίοι όμως την απελευθέρωσαν. Τον Αύγουστο του 1830 εγκαθίσταται στην Αθήνα η διορισμένη από τον Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια Ελληνική Επιτροπή για την επίβλεψη των πωλήσεων τον Οθωμανικών κτημάτων, όπως προέβλεπε το πρωτόκολλο του Λονδίνου. Στις 31 Μαρτίου του 1833 αποχωρεί η Τουρκική φρουρά από την Ακρόπολη των Αθηνών και τυπικά απελευθερώνεται η Αθήνα και η Αττική.

Αξίζει λοιπόν να μελετηθεί και να αναδειχθεί η επανάσταση και η απελευθέρωση στην Αττική, η τεράστια συμβολή των χωρικών- αρβανιτών στην απελευθέρωση της και κυρίως η 25 Απριλίου θα πρέπει να καθιερωθεί ως επίσημη ημέρα εορτής της απελευθέρωσης της Αθήνας.