Χρειάζονται μόλις 30 χιλιόμετρα για να διανύσει κανείς την απόσταση από την πόλη της Ρόδου μέχρι το μεγαλύτερο χωριό του νησιού, τον Αρχάγγελο, τον πολύπαθο αυτόν από κατακτητές και σεισμούς προορισμό, που δίνει την εικόνα ενός επίγειου παραδείσου. Σπίτια με πολύχρωμα παραθυρόφυλλα και αυλές με βασιλικό στις γλάστρες, πλακόστρωτα σοκάκια και άνθρωποι που ανοίγουν απλόχερα την αγκαλιά τους. Άνθρωποι απλοί και γνήσιοι, με ξεχωριστές παραδόσεις και μια ιδιαίτερη τοπική διάλεκτο, την Αρχαγγελίτικη, που, παρότι θυμίζει αρκετά την κυπριακή γλώσσα, όμοιά της δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο.
στη ΒΙΚΥ ΚΑΛΟΦΩΤΙΑ
Στην «kedenews» μίλησαν ο πρόεδρος της Κοινότητας Αρχαγγέλου Ρόδου και καθηγητής Θεολογίας Νικόλαος Διμέλης και η προϊσταμένη Διοικητικών και Οικονομικών Θεμάτων και ληξίαρχος της Δ.Ε. Αρχαγγέλου, Φωτεινή Λαμπριανού, οι οποίοι ξετύλιξαν το κουβάρι, αποκαλύπτοντας όλα όσα θα ήθελε κανείς να ανακαλύψει πριν αντικρίσει από κοντά έναν τόπο που μοιάζει βγαλμένος από παραμύθι.
Αξιοθέατα και μέρη«Φτάνοντας κανείς στον Αρχάγγελο Ρόδου, είναι πάρα πολλά αυτά που πρέπει οπωσδήποτε να βάλει στο πρόγραμμα για να τα επισκεφθεί» μας λένε οι δύο εκπρόσωποι του χωριού καθώς ξεκινάει η συζήτησή μας, και χωρίς δεύτερη σκέψη τα απαριθμούν ένα προς ένα:
«Το Μεσαιωνικό Κάστρο Αρχαγγέλου, το Σπήλαιο “Κούμελου” με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, η Κοιλάδα του Αίθωνα (βιότοπος με εσπεριδοειδή, πηγές και σπάνιο είδος πεταλούδας), οι παραλίες Κόκκινη Άμμος, Σουλουντράνια, Στεγνών και Τσαμπίκας, τα παραδοσιακά σπίτια του Αρχαγγέλου με τη μοναδική αρχιτεκτονική και τοιχοποιία και δώματα φτιαγμένα με το χέρι. Επίσης, η Εκκλησία του Πολιούχου Ταξιάρχη Μιχαήλ, η Παναγία Τσαμπίκα (Χαμηλή-Ψηλή), οι Εκκλησίες με τοιχογραφίες του 13ου και 14ου αιώνα, η περιοχή Καπή (Αίθωνα), τα κεραμικά εργαστήρια και το Λαογραφικό Μουσείο, η περιοχή Γιαιμαχί, οι Πηγές του Πετρώνα και οι Επτά Πηγές και, φυσικά, ο υδροβιότοπος με το ψαράκι του γλυκού νερού, Γκιζάνι».
Η ιστορία του«Η ιστορία του Αρχαγγέλου αρχίζει από το 4.000 π.Χ. με τον Δήμο Ποντορέων, ο οποίος σημαίνει τον τόπο που βρίσκεται κοντά στο βουνό και στη θάλασσα (πόντος-όρος), δηλαδή μεταξύ της περιοχής Πετρώνα έως και την Παναγιά Τσαμπίκα. Μετά τον 7ο αιώνα μ.Χ. η πόλη, λόγω των συνεχών πειρατειών που δεχόταν, συγκεντρώνεται πλέον στη σημερινή της θέση. Κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους ο Αρχάγγελος βρίσκεται υπό την αυτοκρατορία του Βυζαντίου και κατά την ανέγερση του ναού της Αγίας Σοφίας μεταφέρονται τούβλα από τον Αρχάγγελο λόγω της επιτυχίας των κατοίκων στην αγγειοπλαστική τέχνη. Το έτος 309 μ.Χ. ο Αρχάγγελος κατακτάται από τους σταυροφόρους των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, που χτίζουν το περιώνυμο ιπποτικό κάστρο για την προστασία των κατοίκων. Στις 22 Σεπτεμβρίου 1522 οι Τούρκοι επιτίθενται κατά της Ρόδου και ο Αρχάγγελος πέφτει στα χέρια τους παρά τη σθεναρή αντίσταση των κατοίκων. Φθάνουμε στο 1912 με την ιταλική Κατοχή, και την 7η Μαρτίου 1948 ενσωματώνεται η Δωδεκάνησος με τη μητέρα Ελλάδα. Από τότε ο Αρχάγγελος συνεχίζει δυναμικά στον χρόνο, συμμετέχοντας σε όλες τις πολιτιστικές και πολιτισμικές εκφάνσεις» περιγράφουν.
Αρχαγγελίτικη διάλεκτος«Η Αρχαγγελίτικη διάλεκτος έχει δωρικά και ιωνικά στοιχεία, χρησιμοποιεί πολλές λέξεις που έρχονται από την ομηρική και αττική διάλεκτο, π.χ. τα ρήματα σε -υμι όπως το “τανώ”, προερχόμενο από το “τάννυμι”, που σημαίνει δαγκώνω. Συχνά λέμε λέξεις που χρησιμοποιούμε χωρίς να γνωρίζουμε την ερμηνεία και την προέλευσή τους, όπως “τάννυσε με δονά”, “εδάκασέ με” - το “τάννυσε” είναι από το ρήμα “δάκνω”, που σημαίνει δαγκώνω. Στα αρχαγγελίτικα κάλαντα ανιχνεύονται ομηρικές λέξεις, όπως “άψε βαγίτσα τα κεριά, άψε και τα τρικέρια”, η λέξη “βάγια” σημαίνει υπηρέτρια, γι’ αυτό και την προστάζει ο αφέντης. Ακόμη, έχουμε τα λεγόμενα “γλωσσικά δάνεια”, όπως το “εφούνταρε” από το λατινικό ρήμα “fudo”, που σημαίνει ρίχνω, πετώ κάτι.
Αναφέρουμε ενδεικτικά και κάποιες ακόμη χαρακτηριστικές αρχαγγελίτικες λέξεις: αργκάκι (ρυάκι), αντζιά (οικιακά σκεύη), αλλάβερσι (μακάρι), βαβάτσινα (βατόμουρα), για λλό μου (για μένα), δαμάλι (νεογέννητο βόδι), εν τον κάμιω ζάφτι (δεν μπορώ να τον κουμαντάρω), καμμώ (κλείνω τα μάτια μου), καρσί (απέναντι), λακερντί (κουβέντα), μουσκοκαρκιά (γαρύφαλλο), παστός (ο νυφικός θάλαμος στην Πάφο, ονομάζεται μάνασσα στην υπόλοιπη Κύπρο), ράστιν (κατά σύμπτωση), σινί (ταψί), τατάς (νονός), χωραήτης (από τη χώρα, δηλαδή την πόλη, από τη Ρόδο ή Λευκωσία), χρουσόμηλο (βερίκοκο), ώρα καλή (κυπριακός χαιρετισμός)».
«Φαέθων»«Στον Αρχάγγελο υπάρχει το μικρόσωμο αλογάκι, το οποίο έχει την ιστορία του στο διάβα των αιώνων και ιδιαιτέρως κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή, όπου σύμφωνα με την παράδοση μετακινήθηκαν και αυτά μαζί με τους πρόσφυγες. Ο σύλλογος προστασίας του μικρόσωμου αλόγου Ρόδου “Φαέθων” φέρει την ονομασία του από τον Φαέθωνα, το άλογο που έσερνε το άρμα του θεού Ήλιου σύμφωνα με τη μυθολογία. Ετυμολογικά παράγεται από το ρήμα “αίθω”, που σημαίνει λάμπω. Ο σύλλογος ιδρύθηκε κατά τη δεκαετία του ’90 και αμέσως στήριξε τη φυλή του αλόγου με γεννήσεις που έχουν φτάσει τον αριθμό “12”. Σύμφωνα με τις αναλύσεις του εργαστηρίου Παστέρ, το μικρόσωμο αλογάκι του Αρχαγγέλου είναι το μοναδικό στον κόσμο».
Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα www.faethon-rodos.gr, «ο σύλλογος προστασίας του μικρόσωμου αλόγου της ρόδου έχει ιδρυθεί το 2001 και από τότε έχει επωμιστεί το βάρος της προστασίας της φυλής των ροδίτικων αλόγων. Ο πρωταρχικός στόχος ήταν να κατέβουν τα άλογα από τα βουνά όπου ζούσαν, σε ένα ελεγχόμενο μέρος και να τους προσφερθεί τροφή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Τα άλογα της φυλής της Ρόδου σήμερα είναι έντεκα. Τα έξι είναι αρσενικά και τα πέντε είναι θηλυκά. Κάθε φορά που γεννιέται ένα αλογάκι, γίνεται τεστ πατρότητας. Με αυτόν τον τρόπο στήνεται το γενεαλογικό δέντρο της φυλής βάσει των διεθνών προδιαγραφών».
Τα βασικά προβλήματα«Ο Αρχάγγελος είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά-κωμοπόλεις της Ρόδου, ξεπερνάει σε αριθμό τους 8.000 κατοίκους και αντιμετωπίζει, όπως όλες οι περιοχές, κάποια προβλήματα, όπως είναι η έλλειψη υποδομών και η έλλειψη βιολογικού καθαρισμού, για τον οποίο, ενώ έχει γίνει το δίκτυο, εν τούτοις δεν έχουμε τον αποδέκτη, και αυτός είναι ο αγώνας που κάνουμε, πρώτον για να συνδεθούμε σε ένα σύγχρονο βιολογικό και, δεύτερον, να πετύχουμε την αντιπλημμυρική θωράκιση του Αρχαγγέλου» τονίζουν η κ. Λαμπριανού και ο κ. Διμέλης κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας.
«Η Παναγιά Τσαμπίκα, για τον Αρχάγγελο, για τη Ρόδο και γενικά για τα Δωδεκάνησα, αποτελεί θρησκευτικό και πολιτισμικό ορόσημο. Η εικόνα της πηγαινοερχόταν από την ιστορική μονή του Κύκκου (Κύπρος) τρεις φορές και από τότε έμεινε για πάντα στον ιστορικό της λόφο. Η λέξη “τσαμπίκα” προέρχεται από τη λέξη “τσάμπα”, που σημαίνει σπίθα λόγω της καντύλας της που βρισκόταν κάτω από την εικόνα και σπινθήριζε από μακριά. Επίσης, μια άλλη ερμηνεία είναι από τη λέξη “ζαμβύκη”, καθώς έτσι ονόμαζαν τα πλοία τους οι Ποντορείς, οι πρώτοι κάτοικοι του Αρχαγγέλου. Είναι ξεχωριστή στις επτακόσιες και πλέον ονοματοδοσίες της Παναγίας, επειδή η Παναγία Τσαμπίκα δίνει τη χαρά στις άτεκνες γυναίκες να τεκνοποιήσουν και σε όλο τον κόσμο έχουμε αρκετά θαύματα που φέρουν και τα παιδάκια το όνομά της. Τελευταία μάλιστα είδαμε και ζευγάρι μουσουλμάνων οι οποίοι τεκνοποίησαν μετά από χρόνια. Τιμάται στις 8 Σεπτεμβρίου και την τρίτη Κυριακή των νηστειών».
Χαρακτηριστικές παραδόσεις«Τα πιο χαρακτηριστικά ήθη και έθιμα του τόπου μας είναι αυτά του γάμου, του αρραβώνα, ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας και η περιφορά του επιταφίου. Και εδώ πρέπει να τονίσουμε πως η περιφορά γίνεται τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου κατά τις 4 το πρωί, όπως ακριβώς τελείται στα μοναστήρια της ορθόδοξης εκκλησίας. Αναφορικά με τα έθιμα του Πάσχα, οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα πεντανόστιμα και παραδοσιακά εδέσματα, όπως είναι η “κουλουρία” (παραδοσιακό ζυμαρικό ψημένο σε ζωμό από κοτόπουλο), τα ξεροτήγανα και το μελεκούνι».
«Η καθημερινότητα των κατοίκων του Αρχαγγέλου κυλά όμορφα με πολλή ηρεμία και επαφή με το υπέροχο φυσικό περιβάλλον. Συγκεκριμένα, ως κεφαλοχώρι, οι κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια αγροτικών προϊόντων, την κτηνοτροφία και την αλιεία λόγω του ότι η παραλία των Στεγνών απέχει μόλις πέντε λεπτά από τον οικισμό. Ταυτόχρονα, οι άνθρωποι της κοινότητάς μας έχουν επιδείξει ιδιαίτερη έμφαση στις τέχνες και στα γράμματα. Στην καθημερινότητα των ντόπιων εντάσσεται και η επαφή με τη φύση, γι’ αυτό χαρακτηριζόμαστε και ως φυσιολάτρες, λόγω των περιοχών φυσικού κάλλους που έχουμε στην περιοχή μας» προσθέτουν στο τέλος των όσων εκμυστηρεύονται στην «kedenews» δύο άνθρωποι που αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα της ψυχής και της ζεστασιάς του τόσο ιδιαίτερου αυτού μέρους, το οποίο, χωρίς αμφιβολία, αποτελεί «κόσμημα» της Ρόδου και της Ελλάδας γενικότερα.
Ένα «κόσμημα» που αποκτά ακόμη μεγαλύτερη αξία διαχρονικά, αφού στο πέρασμα των χρόνων απέδειξε ότι άντεξε στα δεινά του ζυγού και της μανίας της φύσης, καταφέρνοντας όχι μόνο να ορθοποδήσει, αλλά και να φτάσει να συγκαταλέγεται ανάμεσα σε ένα από τα πιο όμορφα μέρη του κόσμου. Ένα μέρος που κέρδισε με το σπαθί του τη θέση στο βάθρο του νικητή, ακριβώς επειδή, πέρα από την απαράμιλλη φυσική του ομορφιά, αναμετρήθηκε με τις δυσκολίες και δεν έχασε ποτέ το κουράγιο και την πίστη ότι μια μέρα θα αντικρίσει ξανά την ελπίδα και την ελευθερία.
*όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα kedenews
