Ο τουρκικός αναθεωρητισμός σε Αιγαίο, Κύπρο και Ανατολική Μεσόγειο έχει μακρά ιστορία, στο μεγαλύτερο του μέρος γνωστή στη διεθνή κοινότητα. Σε αυτή τη συγκυρία παρουσιάζεται σε μια από τις πιο επιθετικές του στιγμές, με διευρυμένες απαιτήσεις – που παρουσιάζονται ως «διεκδικήσεις», σε όλο σχεδόν το φάσμα των ζωτικών ελληνικών εθνικών συμφερόντων και θέτοντας ζητήματα εθνικής κυριαρχίας και ασφάλειας, καθιστώντας την Τουρκία επικίνδυνο αναθεωρητικό κράτος (revisionist state) για την ελληνική εθνική ασφάλεια αλλά και την παγκόσμια τάξη, καθώς έχει παγκόσμιας εμβέλειας αναθεωρητικές φιλοδοξίες.
Αιχμή του δόρατος του σύγχρονου τουρκικού αναθεωρητισμού αποτελεί το θεώρημα της Γαλάζιας Πατρίδας (MAVI VATAN) που περιλαμβάνει όλες τις θαλάσσιες διεκδικήσεις της ισλαμικής νεο-οθωμανικής Τουρκίας σε Αιγαίο και Μεσόγειο.
Ακραία, επιχειρούμενη πρακτικά πλέον, εφαρμογή του θεωρήματος η συνομολόγηση του τουρκολιβυκού μνημονίου
Η ψευτοοριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης (!) δεν είναι αντίθετη μόνο στις ρυθμίσεις του δικαίου της θάλασσας (γραπτό - εθιμικό δίκαιο και νομολογία διεθνών δικαστηρίων), αλλά και σε αντικειμενικούς γεωγραφικούς περιορισμούς (αρκεί οποιοσδήποτε ειδήμονας ή όχι να δει τον χάρτη).
Είναι ενδεικτικό ότι από πλευράς Λιβύης το μνημόνιο υπογράφηκε στις 27.11.2019 από τον πρόεδρο της κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας, Σαράτζ, διορισμένο πρόεδρο απευθείας από τον ΟΗΕ με την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας με αριθμό 2219/2015. Ο σχετικός διορισμός προέβλεπε θητεία για χρονικό διάστημα δύο ετών (1+1, που δεν ανανεώθηκε με νέα απόφαση του ΣΑ), καθώς ο πρόεδρος Σαράτζ απέτυχε να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις που ανέλαβε με τη Συμφωνία του Μαρόκου και ιδίως την απομάκρυνση παραστρατιωτικών σωμάτων τρίτων χωρών από τη χώρα.
Ο πρόεδρος Σαράτζ, επίσης, λειτουργούσε χωρίς τη συγκατάθεση, αντίθετα με εχθρική στην κυβέρνηση τη λιβυκή Βουλή.
Χαρακτηριστική, μεταξύ άλλων, η δήλωση του τότε προέδρου του λιβυκού Κοινοβουλίου, Αγκίλα Σάλεχ «Η κυβέρνηση του Σάρατζ δεν είναι εξουσιοδοτημένη να υπογράφει διεθνείς συμφωνίες», στην αγγλόφωνη αιγυπτιακή εφημερίδα «Egypt Today», καθώς «κάθε συμφωνία που έχει υπογραφεί από οποιαδήποτε χώρα πρέπει να κυρωθεί από τη νομοθετική αρχή προκειμένου να τεθεί σε ισχύ», όπως πρόσθεσε.
Όμως η «παράλογη» αυτή «διμερής» διεθνής σύμβαση, ανεξάρτητα της τυπικής και ουσιαστικής νομιμότητας που έχει ή στερείται, αποτελεί για την Ελλάδα στρατηγική αμφισβήτηση των δικαιωμάτων της, διότι, μεταξύ άλλων:
- Αποτελεί έκφραση υφιστάμενου πραγματικού σχεδιασμού κρατικής πολιτικής του νέου τουρκοϊσλαμικού καθεστώτος να «αναθεωρήσει» περιορίζοντας ή/και με το να καταστήσει άνευ αντικειμένου τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας σε ξηρά - αέρα - θάλασσα.
- Υποστηρίζεται στο «πεδίο» (εκτός από το «τραπέζι») από την ωμή στρατιωτική ισχύ και τις μεθοδικά σωρευμένες αυτόνομες τουρκικές δυνατότητες, τις οποίες και υπερβάλλοντάς τες διαφημίζει, επιστημονικής έρευνας και γεωτρήσεων στην «αμφισβητούμενη» υφαλοκρηπίδα με ίδια μέσα (σήμερα), τις οποίες και υπερβάλλοντάς τες τις διαφημίζει ανάλογα.
- Ενισχύεται από την ευρύτερη τάση περιφερειακού και παγκόσμιου αναθεωρητισμού.
- Εκμεταλλεύεται την ψυχραιμία και υπευθυνότητα της ελληνικής πλευράς, η οποία στο εσωτερικό της χώρας γεννά μεγάλη αμφισβήτηση για τους κυβερνητικούς χειρισμούς, με κατηγορίες για έλλειψη αξιόπιστης κρατικής διακομματικής συναίνεσης εθνικής στρατηγικής.
- Στοχεύει να ματαιώσει την ελληνική πολιτική στην Αν. Μεσόγειο, όπως αυτή είχε εξελιχθεί κατά το πρόσφατο παρελθόν. Η πολιτική αυτή ταυτόχρονα: 1. Προστάτευε και ενίσχυε τις προσπάθειες της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία, αφού οριοθέτησε τις θαλάσσιες αποκλειστικές οικονομικές ζώνες της, επιχειρεί κατά λογικό επόμενο στάδιο να τις αξιοποιήσει και εμπορικά, παρέχοντας άδειες έρευνας και εκμετάλλευσης σε διεθνείς εταιρείες διαμερισματοποιημένων θαλασσίων τεμαχίων της ΑΟΖ της. 2. Δημιουργούσε βήμα βήμα τις απαραίτητες συμμαχίες, με κλειδιά τη στρατηγική σχέση με τις ΗΠΑ και τις τριμερείς συνεννοήσεις Ελλάδας και Κύπρου με περιφερειακές δυνάμεις (Ισραήλ, Λίβανο και Αίγυπτο), στο πλαίσιο και του σχεδιασμού του EASTMED, τις συνεργασίες με ΗΠΑ, Γαλλία, Ισραήλ και Αίγυπτο για τη δημιουργία πολυμερούς πλαισίου ασφάλειας και συνεργασίας εκμετάλλευσης των πόρων της Ανατολικής Μεσογείου (με δυνατότητες συμμετοχής και της Τουρκίας υπό τον αυτονόητο όρο του σεβασμού των νομίμων δικαιωμάτων των υπόλοιπων περιφερειακών κρατών με δικαιώματα ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο επ' ωφελεία των λαών των δικαιούχων χωρών και της ασφάλειας στην περιοχή).
Το τουρκολιβυκό μνημόνιο, μαζί με την υποστήριξη στο έδαφος της Λιβύης από την Τουρκία με στρατιωτικά και παραστρατιωτικά μέσα, μεταφέρει εν τοις πράγμασι τουρκικό μήνυμα ότι αποτελεί «ηγεμονική» δύναμη που πρέπει να έχει πρωτεύοντα ρόλο στην επιχειρούμενη αξιοποίηση των πόρων της Ανατολικής Μεσογείου. Μήνυμα που επιχειρεί να στηρίξει στην πολιτική της δύναμης της ισχύος, εκμεταλλευόμενη το κενό ισχύος που παρατηρείται στη συγκυρία και που φαίνεται ότι αφήνουν οι Μεγάλες Δυνάμεις με παρουσία στη Μεσόγειο, και ιδίως οι ΗΠΑ υπό την προεδρία του Προέδρου Τραμπ. Η Τουρκία αισθάνεται και φιλοδοξεί να «καλύψει» τη μείωση της δυτικής επιρροής, όπως τη θεωρεί, αλλά και να τη διευρύνει ενεργητικά. Στο πλαίσιο αυτό το τουρκολιβυκό μνημόνιο στοχεύει να παρέχει στην τουρκική στρατηγική «νομιμοποιητική» βάση στις αρπακτικές (predator) διεκδικήσεις της, καθώς πιστεύει ότι είναι ικανή να τις επιβάλει, ιδίως εν όψει της σχετικής υποχώρησης του δυτικού παράγοντα από τη Μεσόγειο, όπως θεωρεί και επιθυμεί. Δημιουργεί, δηλαδή, την επίφαση της νομιμότητας για την προβολή των απαιτήσεών της που στηρίζονται στην (φαινόμενη ή φανταστική ή πραγματική) ισχύ της.
Η ελληνική κυβέρνηση υποτίμησε την πασίδηλη σημασία του τουρκολιβυκού μνημονίου
Είχε δε ήδη δείξει πρωτοφανή αφέλεια στον προληπτικό χειρισμό της εύκολα διαγνώσιμης τουρκικής στρατηγικής.
Ο Έλληνας ΥΠΕΞ είχε ζητήσει και είχε λάβει, όπως είπε, προφορικές διαβεβαιώσεις από τη λιβυκή πλευρά ότι δεν θα προέβαιναν στη συνομολόγηση μιας τέτοιας συμφωνίας. Κατόπιν παρουσιάστηκε ως εξαπατημένος και αιφνιδιαζόμενος, ως μη όφειλε, από την εύκολα προβλέψιμη ενέργεια. Τα ταξίδια Σαράτζ στην Τουρκία και τανάπαλιν, οι υπαρξιακού χαρακτήρα ανάγκες στήριξης της ομάδας Σαράτζ - GNA από οποιονδήποτε πρόθυμο, η τουρκική καταγωγή Σαράτζ, οι δηλωτικές παράνομες στρατιωτικές ενισχύσεις και η συνακόλουθη αύξηση της πολιτικής επιρροής της Τουρκίας στη Λιβύη υποτιμήθηκαν.
Αλλά, και μετά τη συνομολόγηση, δεν ανεγνώσθη ορθά η στρατηγικού χαρακτήρα πρόκληση.
Υποτιμήθηκε ως απέλπιδα προσπάθεια της Τουρκίας να επωφεληθεί από ένα αδύναμο καθεστώς στη Λιβύη που παρέπαιε. Δεν μελετήθηκε ούτε αναλύθηκε σωστά το παράδειγμα της Συρίας. Υποτιμήθηκαν οι τουρκικές δυνατότητες να υποστηρίξει αποτελεσματικά τον προστατευόμενό της.
Έτσι, η Ελλάδα δεν πέρασε επαρκώς το μήνυμα ότι είναι αποφασισμένη να αποτρέψει τους τουρκικούς σχεδιασμούς. Έδειξε απροετοίμαστη ή/και φοβική στις γερμανικές και ιταλικές αντιδράσεις και δεν επιχείρησε στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της οποίας είναι μέλος, το πάγωμα των οικονομικών ενισχύσεων της Ε.Ε. προς τη Λιβύη, δεν αντέδρασε στον προκλητικό αποκλεισμό της χώρας από τη διάσκεψη του Βερολίνου. Δεν έλαβε έγκαιρες πρωτοβουλίες να ενεργοποιήσει τα συγκλίνοντα συμφέροντα Αιγύπτου και Γαλλίας σε μια αξιόπιστη στρατηγική ανάσχεσης της Τουρκίας στη Λιβύη, περιμένοντας εσφαλμένα να λειτουργήσουν από μόνα τους τα πράγματα υπέρ της Ελλάδας.
Η Ελλάδα παρατηρούσε τους Τούρκους στη Λιβύη, τη μεταφορά πολλών χιλιάδων εμπειροπόλεμων εγκληματικών ισλαμιστικών στοιχείων από τη Συρία, στρατιωτικού υλικού και προσωπικού που μεταφέρονταν με όλους τους τρόπους.
Η Τουρκία, ενώ σταθεροποιούσε την κυβέρνηση του προέδρου Σαράτζ, παρουσιάζεται να «διεκδικεί» ΑΟΖ έξι μίλια από την Κρήτη.
Προσπαθεί περαιτέρω να παρουσιαστεί ως παράγοντας «προστασίας» αμερικανικών, γερμανικών, ιταλικών και ισπανικών γεωπολιτικών και εμπορικών συμφερόντων στη Λιβύη, αλλάζοντας την ποιότητα των σχέσεών της με τις χώρες αυτές.
Παρ' όλα τα ανωτέρω, η συνομολόγηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης μεταξύ Αιγύπτου και Ελλάδας, η οποία κατέστη δυνατή με σημαντικές ελληνικές «παραχωρήσεις» προς την αιγυπτιακή κυβέρνηση (μεταξύ των οποίων μικρή αλλά επώδυνη μείωση της επήρειας της Κρήτης στην τελική οριοθέτηση), αποκαθιστά τη λογική της γεωγραφίας: δηλαδή τη σχεδόν αυτονόητη έλλειψη, σε κάθε περίπτωση, γειτνίασης των ΑΟΖ Τουρκίας και Λιβύης.
Ταυτόχρονα αποκαθιστά και τα όποια ζητήματα τυπικής νομιμότητας και αμφισβήτησης στόχευε το τουρκολιβυκό μνημόνιο να δημιουργήσει σχετικά με την εν δυνάμει εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου εντός της Ελληνικής Αποκλειστικής Ζώνης.
Οι όποιες τουρκικές προκλήσεις στην «οριοθετημένη» από το τουρκολιβυκό μνημόνιο Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη δεν μπορεί να δημιουργήσουν δικαιώματα έρευνας και πολύ περισσότερο εξόρυξης εντός της νόμιμης Ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης όπως το Δίκαιο της Θάλασσας καθορίζει. Αναγκάζει δε εν τοις πράγμασι τη Λιβύη σε διαπραγμάτευση είτε απευθείας με την Ελλάδα οριοθέτησης των ακραίων ορίων των ΑΟΖ τους ή αλλιώς στο πλαίσιο του συστήματος διεθνούς δικαιοσύνης μετά συνομολόγηση κοινού συνυποσχετικού επίλυσης της διαφοράς.
Αντίθετα, η Ελλάδα σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 156 του Ν. 4001/2011, που αναφέρει ότι «ελλείψει συμφωνίας οριοθέτησης με γειτονικά κράτη των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή αντικείμενες με τις ελληνικές ακτές, το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (αφ' ης κηρυχθεί), είναι η μέση γραμμή, κάθε σημείο της οποίας απέχει ίση απόσταση από τα εγγύτερα σημεία των γραμμών βάσης (τόσο ηπειρωτικών όσο και νησιωτικών) από τις οποίες μετράται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης», έχει ορίσει θαλάσσια οικόπεδα στο Ιόνιο και το Λιβυκό πέλαγος τα οποία δημοπρατήθηκαν και οι σχετικές εταιρείες οι οποίες πλειοδότησαν απέκτησαν ήδη τα σχετικά δικαιώματα σε επιτυχημένους διεθνείς διαγωνισμούς. Μετά λοιπόν τη σχετική οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Ελλάδας με την Ιταλία και Αίγυπτο (με επώδυνες παραχωρήσεις της Ελλάδας και έναντι της Ιταλίας, όπως π.χ. και μεταξύ άλλων την παραχώρηση δικαιωμάτων αλιείας της περίφημης κόκκινης γαρίδας του Ιονίου πελάγους εντός της ελληνικής ΑΟΖ για την Ιταλία) εκκρεμεί η σχετική οριοθέτηση με τη Λιβύη. Σε κάθε περίπτωση όμως δεν απειλείται η νομιμότητα των παραχωρηθέντων οικοπέδων.
Συμπερασματικά, ο τουρκικός αναθεωρητισμός, που άλλωστε «στα σύνορα της καρδιάς του», όπως ανέφερε ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, περιλαμβάνει τόπους όπου η Οθωμανική Αυτοκρατορία στα ακρότατα όριά της είχε επεκταθεί –μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και τα βαλκανικά και τα αραβικά κράτη–, παρά τις γεωγραφικές και νομικές ακρότητες της MAVI VATAN και του τουρκολιβυκού μνημονίου, δεν δύναται, εν τοις πράγμασι και εν όψει των αντικειμενικών περιορισμών της γεωγραφίας, του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, των σχετικών διευθετήσεων (επώδυνων) Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών της Ελλάδας με όμορα κράτη με τα οποία μοιράζεται κοινά θαλάσσια σύνορα, αλλά και εσωτερικές κυρίαρχες πράξεις συνταγματικών οργάνων της, όπως ο ανωτέρω μνημονευθείς νόμος, η οριοθέτηση και η δημοπρασία οικοπέδων στην ΑΟΖ της, η επέκταση της αιγιαλίτιδας της ζώνης στο Ιόνιο και η σαφής και ρητή επιφύλαξη του δικαιώματός της οποτεδήποτε κρίνει σκόπιμο να επεκτείνει και στο Αιγαίο της αιγιαλίτιδα της ζώνη από τα σημερινά 6 μίλια, δεν δύναται να αμφισβητήσει αξιόπιστα τα Ελληνικά Κυριαρχικά Δικαιώματά της στις θαλάσσιες ζώνες της. Οποιεσδήποτε ενέργειες στις οποίες ενδεχομένως προβεί στο πλαίσιο του ανωτέρω επικίνδυνου αναθεωρητισμού θα είναι ενέργειες παράνομες και εχθρικές προς την Ελλάδα. Ενέργειες ενός διεθνούς ταραξία με αρπακτικές διαθέσεις. Η τουρκική αρπακτική (predator) στρατηγική στο Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο αλλά και αλλού (Συρία, Λιβύη, Ιράκ κ.α.) ενώ θεμελιώνεται ξεκάθαρα στην υποτιθέμενη τυφλή ισχύ, προσπαθεί να εξωραϊστεί από την τουρκική κυβέρνηση με πράξεις όπως το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αυτές οι πράξεις όμως δεν αποκρύπτουν, αλλά αποκαλύπτουν αυτές τις διαθέσεις. Δηλώσεις όπως αυτή του Τούρκου υπουργού Άμυνας, ότι η χώρα του δεν είναι… ξένη δύναμη στη Λιβύη, είναι απολύτως ενδεικτικές. Όπως ενδεικτικές βέβαια είναι οι στρατιωτικές επεμβάσεις της Τουρκίας στη Συρία, στο Ιράκ, στη Λιβύη αλλά η εμπλοκή της Τουρκίας με στρατιωτική παρουσία σε σειρά άλλων χωρών. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι αλυσιτελείς όσον αφορά την Ελληνική Αποκλειστική Ζώνη στην Ανατολική Μεσόγειο.
